ΝΕΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΜΦΙΠΟΛΗ

ΝΕΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΜΦΙΠΟΛΗ!

Το ζήτημα των αρχαιολογιικών ανακαλύψεων στον τύμβο Καστά στην περιοχή της Αμφίπολης απασχολεί το ελληνικό και διεθνές κοινό από διετίας. Γενικώς, το ζήτημα των αρχαιολογικών ανακαλύψεων στον ελλαδικό χώρο διατηρεί το ενδιαφέρον του δυτικού ανθρώπου αμείωτο. Μιλάμε για ένα ζήτημα που εδώ και τουλάχιστον τρεις αιώνες απασχολεί την επιστημονική κοινότητα και διατηρεί το σχετικό κοινό σε διαρκή εγρήγορση. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις από την περίοδο του Ερρίκου Σλήμαν που ανέσκαψε κατά τα φαινόμενα την Τροία και την Τίρυνθα μέχρι τις μέρες μας, είναι διαρκείς και επαναλαμβανόμενες. Σήμερα, το ενδιαφέρον του κοινού που είναι ανάλογο με τις ανακοινώσεις των ΜΜΕ επικεντρώνεται κυρίως στην ανασκαφή της Πελλάνας (Λακεδαίμων) που ανέσκαψε ο Θεόδωρος Σπυρόπουλος, της  Μεσσήνης που ανέσκαψε ο Πέτρος Θέμελης και στον καταταλαιπωρημένο τύμβο Καστά της Αμφίπολης. Η φιλολογία και η παραφιλολογία και για τους τρείς ανωτέρω τόπους είναι τεράστια και ξεπερνά τις απαιτήσεις του παρόντος κειμένου.

Στην περιοχή της Αμφίπολης η αρχαιολογική έρευνα έχει αποκαλύψει ερείπια ανθρώπινης εγκατάστασης που χρονολογούνται γύρω στο 3.000 π.Χ. Εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης η περιοχή είχε οχυρωθεί από πολύ νωρίς. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι από την πόλη διερχόταν η Εγνατία οδός.

Το 465 π.Χ. γίνεται η πρώτη (αποτυχημένη) απόπειρα της Αθήνας να αποικήσει την περιοχή.

Το 437 π.Χ. οι Αθηναίοι κατάφεραν να εγκατασταθούν στην περιοχή και ίδρυσαν την Αμφίπολη.

Το 431π.Χ. η  Αμφίπολη πέρασε στα χέρια των Σπαρτιατών κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης του Πελοποννησιακού πολέμου.

Το 359 π.Χ. O Φίλιππος Β’ ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατέκτησε την Αμφίπολη και την έκανε μέρος του Βασιλείου των Μακεδόνων.

Την περίοδο 215-148 π.Χ. κατά τους Μακεδονικούς Πολέμους το βασίλειο της Μακεδονίας έχασε την κυριαρχία του στην Αμφίπολη, από τους Ρωμαίους.

Κατά τον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο, Έλληνες στρατιώτες της Ι και ΙΙΙ Μεραρχίας, παρατήρησαν την ύπαρξη μαρμάρων μέσα σε θάμνους της δυτικής όχθης του ποταμού Στρυμώνα. Το 1913, έγιναν ανασκαφές από Έλληνες αρχαιολόγους, οι οποίες έφεραν στο φως την μετέπειτα αναγνωρισθείσα βάση του μεγάλου μαρμάρινου λέοντος. Αργότερα, κατά την εκτέλεση των έργων αποξήρανσης του Στρυμόνα από την εταιρεία Μονξ-Γιούλεν, αποκαλύφθηκαν στις εκβολές του, ερείπια αρχαίας γέφυρας και βρέθηκαν μέσα σε λάσπη του ποταμού τεράστια τεμάχια του μαρμάρινου λέοντος. Με πρωτοβουλία του πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα Λίνκολν Μακ Βη και  την  ενίσχυση του ελληνικού κράτους, αναστηλώθηκε ο Λέων της Αμφίπολης.

Το 1953 έγινε στο λόφο Καστά η πρώτη τομή από κατοίκους της περιοχής, εξαιτίας ιχνών λιθοδομής στη κορυφή του.

Το 1964 άρχισε επίσημα η ανασκαφή, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Δ. Λαζαρίδη, και ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μ. και ύψος 5 μ., ενώ με βάση διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη βρέθηκε, από τους Κ. Περιστέρη και Μ. Λεφαντζή, ότι ο Λέοντας της Αμφίπολης βρισκόταν κάποτε στην κορυφή του τύμβου, πάνω στο τετράπλευρο αυτό οικοδόμημα. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν σε μια έκταση 20 στρεμμάτων στο λόφο και εντοπίστηκαν 70 τάφοι. Το 2012 άρχισαν προσπάθειες από την αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρη για να εντοπιστούν τα όρια τουτύμβου, και ο περίβολός του εντοπίστηκε 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια που γίνονταν οι ανασκαφές. Ο ταφικός περίβολος έχει μήκος 497 μέτρα και χρονολογείται γύρω στο 325 – 300 π.Χ. την περίοδο της βασιλείας του Μ. Αλεξάνδρου.

 Από την ανασκαφή στον τάφο έχουν έρθει στο φως τρεις διαδοχικοί θάλαμοι που επικοινωνούν μεταξύ τους με θύρες, ενώ στον τρίτο θάλαμο υπάρχει μικρότερη θύρα που φαίνεται να οδηγεί σε τέταρτο θάλαμο, χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι αυτός είναι ο τελευταίος ή νεκρικός θάλαμος.

Οι ανασκαφές βρίσκονται σε εξέλιξη και δεν είναι ακόμα σίγουρο σε ποιόν ανήκει ο συγκεκριμένος τάφος. Από την δημοσιοποίηση των πρώτων ευρημάτων, έχουν εμφανιστεί πολλές και διαφορετικές απόψεις αρχαιολόγων για το ποιος ή ποια είναι ο νεκρός, καθώς και αν είναι ένας ή περισσότεροι.

Σύμφωνα με θεωρία του Άντριου Τσαγκ, συγγραφέα του βιβλίου «Η αναζήτηση του τάφου του Μ. Αλέξανδρου», οι Καρυάτιδες που βρέθηκαν στη θύρα του δεύτερου θαλάμου αναπαριστούν ιέρειες τουΔιονύσου, με τις οποίες είχε σχέση η μητέρα του Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα.

Ορισμένοι αρχαιολόγοι, που δεν έχουν σχέση με την ανασκαφή, διατυπώνουν αμφιβολίες για το κατά πόσον ο τάφος είναι ελληνικός, υπόθεση όμως που απορρίπτει η υπεύθυνη της ανασκαφής τονίζοντας ότι όλα τα δεδομένα δείχνουν ότι «χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, δηλαδή μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι το 325- 300 π.Χ.».

Τον Σεπτέμβριο του 2015 και σύμφωνα με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ανασκαφικής ομάδας στον Τύμβο Καστά ως προς τις έρευνες που διεξήγαγαν από το 2012 έως το 2014, ανακοινώθηκε πως το μνημείο κατασκευάστηκε κατά παραγγελία του Μ. Αλεξάνδρου για τον Ηφαιστείωνα, με τον κατασκευαστή να είναι ο Δεινοκράτης.

Νέα στοιχεία που δείχνουν ότι το μνημείο της Αμφίπολης σχετίζεται με την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου παρουσιάστηκαν στο αρχαιολογικό συνέδριο στο ΑΠΘ (4-5 Μαρτίου 2016).

Συγκεκριμένα ένα νέο εύρημα, από τον ευρύ χώρο των νεκροταφείων της Αμφίπολης πέριξ του περιβόλου του μνημειακού οικοδομήματος το οποίο όπως εικάζει ο εισηγητής απεικονίζει τον  Μέγα Αλέξανδρο να φέρει τα όπλα του αφηρωισμένου φίλου του Ηφαιστίωνα, καθώς και ίχνη καύσης εν μέσω ιζημάτων και επιχώσεων που έπειτα από ειδικές εξετάσεις, οδηγούν στα μέσα του 3ου ή του 4ου π.Χ. αιώνα, ήταν τα νέα στοιχεία που κατέθεσαν οι επιστήμονες τη πρώτη (Παρασκευή) ημέρα του ετήσιου επιστημονικού συνεδρίου για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη στο ΑΠΘ. Ήταν η πρώτη φορά (από το 2013 οπότε άρχισαν να «διαρρέουν» τα πρώτα στοιχεία για την ανασκαφή της Αμφίπολης ) που η επικεφαλής της πολυθρύλητης ανασκαφής καταθέτει εισήγηση στο επιστημονικό συνέδριο και δέχεται τις ερωτήσεις και τις επιστημονικές διαφωνίες συναδέλφων της -μελών της επιστημονικής κοινότητας. Στην κατάμεστη ιστορική αίθουσα τελετών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (στην ίδια αίθουσα το Νοέμβριο του 1978 ο αείμνηστος καθηγητής Μ. Ανδρόνικος παρουσίασε εν μέσω χιλιάδων επιστημόνων και κοινού τα ευρήματα της Βεργίνας) συγκεντρώθηκαν από νωρίς το πρωί της Παρασκευής, εκατοντάδες αρχαιολόγοι και ενδιαφερόμενοι για το εύρημα, δημιουργώντας το αδιαχώρητο. Οι εννέα εισηγήσεις της ενότητας της Αμφίπολης μονοπώλησαν το ενδιαφέρον αλλά και το χρόνο του συνεδρίου καθώς η προβλεπόμενη διάρκειά τους ξεπεράστηκε κατά πολύ (λόγω της έντονης συζήτησης και κατάθεσης απόψεων που ακολούθησε) φτάνοντας ως αργά το απόγευμα. Στην εισήγησή της η Κατερίνα Περιστέρη επανέλαβε τα όσα είχε αναφέρει τον περασμένο Σεπτέμβριο (σε σχετική εκδήλωση του συλλόγου αποφοίτων ΑΠΘ). Αναφέρθηκε αναλυτικά στην ανασκαφή από την έναρξή της μέχρι και το 2014, αναφέρθηκε στο μνημειακό ταφικό περίβολο με περίμετρο 497 μέτρα ύψος 3 μέτρα και διάμετρο 158,40 μέτρα, τον κατασκευασμένο από μάρμαρο Θάσου, για τη θέση του λέοντα στην κορυφή του τύμβου, για το βοτσαλωτό δάπεδο, τις Σφίγγες και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, ενώ (προς επίρρωση της άποψής της για χρονολόγηση του μνημείου στο πρώτο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα) έκανε συνεχείς αντιπαραβολές και υπογράμμιζε τα κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά και αισθητική άποψη των δημιουργών τους με ανάλογα ευρήματα της ιδίας περιόδου (4ος π.Χ. αιώνα) που εντοπίστηκαν ανά την Ελλάδα (βοτσαλωτά δάπεδα σε οικίες της Πέλλας, Καρυάτιδες στην περιοχή Σβεστάρι της Βουλγαρίας κ.ά).

Παράλληλα η κ. Περιστέρη αναφέρθηκε στα ίχνη σκελετικού υλικού που εντοπίστηκαν (μιας γυναίκας, ενός άνδρα, ενός παιδιού και μια καύση), στην πλούσια κεραμική (αρυτήρες, μελαμβαφή αγγεία, οξυπύθμενοι αμφορείς ) νομίσματα με απεικονίσεις του Κασσάνδρου, του Αλεξάνδρου Γ’, νομογράμματα του Αντιγόνου Γονατά κ.ά. Μετά την κ. Περιστέρη ακολούθησε η εισήγηση του αρχιτέκτονα της ανασκαφής Μιχάλη Λεφαντζή ο οποίος επανέλαβε τις υποθέσεις τους με βάση την αποκωδικοποίηση των θραυσμάτων των οικοδομικών επιγραφών που βρέθηκαν λίγα χιλιόμετρα νότια της Αμφίπολης σύμφωνα με τις οποίες αναφέρονται τα εξής: «Εγώ ο Αντίγονος, παρέλαβα οικοδομικό υλικό για την ανέγερση μνημείου προς τιμήν του Ηφαιστίωνος …(Οι ευμεγέθεις επιγραφές -περί τα 25 εκατοστά σε ύψος- με την «υπογραφή» ΑΝΤ που συναντάται σε όλους τους Αντιγονίδες και εδώ αποδίδεται στον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο (323-318 π.Χ.), φέρουν χαραγμένη τη λέξη «ΠΑΡΕΛΑΒΟΝ» και στο τέλος το σύμπλεγμα γραμμάτων που σχηματίζει τo όνομα «Ηφαιστίωνος» (δηλαδή, εγώ ο Αντίγονος, παρέλαβα οικοδομικό υλικό για την ανέγερση μνημείου προς τιμήν τού Ηφαιστίωνος).

Το νέο στοιχείο (σε επίπεδο ευρημάτων) κατέθεσε ο Ιταλός αρχαιολόγος Αντόνιο Κόρσο. Πρόκειται για μαρμάρινα μέλη από ζωοφόρο του βάθρου του Λέοντος που εντοπίστηκαν περί τα 120 μέτρα μακριά από τον περίβολο του τύμβου, εν μέσω έκτασης με εκατοντάδες ταφές. Στο εντοπισθέν θραύσμα είναι εμφανής η ανάγλυφη παράσταση πολεμιστή με κράνος, ασπίδα και υπερμέγεθες δόρυ ενώ διακρίνονται η κεφαλή ενός αλόγου, ένα φίδι κι ένα μέρος δέντρου. Το σωζόμενο ανάγλυφο θραύσμα έχει ύψος 1,60 μ. και εκτιμάται ότι έφθανε συνολικά τα 2,70 μ. Σύμφωνα με τον κ. Κόρσο, η όψη του πολεμιστή «ταυτίζεται» με αυτή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (λόγω της κλίσης των μαλλιών του και της μορφής του), ο οποίος φέρει τον υπερμεγέθη οπλισμό του αφηρωισμένου φίλου και συμπολεμιστή του Ηφαιστίωνα.

Τις εικασίες του κ. Κόρσο αλλά και μέρος των τοποθετήσεων της κ. Περιστέρη και των υπόλοιπων εισηγητών αμφισβήτησαν -ή ζήτησαν πρόσθετες εξηγήσεις- συνάδελφοί τους και μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας που είχαν κατακλύσει το ακροατήριο.

«Πρόκειται για τυπική μορφή πολεμιστή και ηρωικών αναγλύφων». «Ήταν ένας παις -πολεμιστής και γι’ αυτό είναι τόσο μικρός το δέμας σε σχέση με τα όπλα που φέρει». «Οι επιγραφές έχουν χαραχτεί πριν από την τελική διαμόρφωση». «Η τοιχοποία της Αμφίπολης έχει διαμορφωθεί σε δύο χρονικές φάσεις». «Ο περίβολος είναι μεταγενέστερος του μνημείου»… Αυτές ήταν μερικές μόνο από τις ερωτήσεις-τοποθετήσεις αρχαιολόγων καθηγητών του ΑΠΘ προς τους εισηγητές.«Βρισκόμαστε σε μια ενότητα του συνεδρίου του ΑΕΜΘ και όχι σε ημερίδα για την Αμφίπολη» αναγκάστηκε να παρέμβει η πρόεδρος της συνεδρίας Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη.

«Ας μην υπάρχουν άλλες βιασύνες για την ερμηνεία, η συζήτηση για το υλικό της ανασκαφής θα διαρκέσει χρόνια. Η αρχή έγινε. Αρκεί η συζήτηση αυτή να γίνεται ανάμεσα σε ειδικούς, στο φυσικό της χώρο που είναι τα επιστημονικά αρχαιολογικά συνέδρια και όχι τόσο «δημόσια» όσο κατέστη τα προηγούμενα χρόνια.

 κώστας Κούρος