ΑΡΧΕΓΟΝΕΣ ΡΙΖΕΣ ΜΑΣ - Ταύτιση της αρχαίας Βουμελιταίας με το Παλιοχώρι Μαρτίνου

Κατηγορία: Φύλλο 17

Πριν αναφερθούμε στα στοιχεία που ταύτιζαν ιστορικά τουλάχιστον αν όχι ανασκαφικά την αρχαία Βουμελιταία με το Παλιοχώρι του Μαρτίνου θα πρέπει να πούμε ότι επίσημα η ΙΔ’ Εφορεία προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων Λαμίας μόνο μια αρχαία πόλη έχει ταυτίσει ανασκαφικά στην Λοκρίδα. Η πόλη αυτή είναι η Νάρυξ που την τοποθετεί στο Ρεγκίνι της Λοκρίδας στην θέση Παλιόκαστρο, καθώς ευρέθη εκεί σχετική επιγραφή και τυγχάνει να είναι και πατρίδα του Αίαντα του Λοκρού του ήρωα της Τροίας.

 Όλες οι άλλες αρχαίες πόλεις που μερικές αναφέρονται στις παρακάτω τοποθεσίες δεν έχουν ταυτιστεί ανασκαφικά.

Οπούς (πρωτεύοσα των Οπουντίων Λοκρών) Κυπαρίσσι; Θέση Καστράκι; ή Γαρδενίτσα, ή Αταλάντη;

Αλές ή Αλαί: Θεολόγος Λοκρίδος.

Λάρυμνα: Λάρυμνα.

Κύνος: Παραλία μεταξύ Σκάλας Αταλάντης και Λειβανάτας.

Κορσεία: Προσκυνάς θέση Χιλιαδού.

Οίον: Κολάκα;

Κυρτώνη: Κολάκα ή Βρύση Μοναχού Μαρτίνου (Παλιοκάτουνο) Φουνταριά.

Αλόπη: Αρκίτσα, θέση Μελιδόνι ή Αγ. Αικατερίνη.

Καλλίαρος: Αταλάντη ή Παλιομάγαζα; (Βυθισμένη πόλη).

Βουμελιταία: Παλιοχώρι Μαρτίνου (Λόφος Αγ. Γεωργίου)

Αβαί: Έξαρχος Λοκρίδος

Όλες οι παραπάνω τοποθεσίες στοιχειοθετούν την ύπαρξη αρχαίων πόλεων έτσι και το Παλιοχώρι του Μαρτίνου έχει όλα τα στοιχεία για την ύπαρξη μιας Ακρόπολης αρχαίας και μάλιστα ισχυρής πόλης όποια και αν είναι αυτή. Αυτό το μαρτυρούν τα διπλά πολυγωνικά τείχη της που σώζονται στην Ανατολική πλευρά του λόφου της Ακρόπολης στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου. Την ύπαρξη ληνών (για επεξεργασία σιταριού ελιάς και σταφυλιών), Δόμων (Σπονδύλων από κίονες) που σημαίνουν την ύπαρξη μεγάλων κτηρίων, την ύπαρξη αρχαίου ελαιοτριβείου και λίθινων εξαρτημάτων που διαπιστώθηκαν από αρχαιολόγο κατά την επίσκεψή μας στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου.

Την ύπαρξη σωρολιθιάσεων (γκουμουράδες) από τις χιλιάδες πέτρες από τα σπίτια της αρχαίας πόλης, που μαζεύτηκαν προκειμένου να καλλιεργηθεί ο ελαιώνας που καλύπτει ένα μεγάλο μέρος του λόφου.

Μία άλλη διαπίστωση είναι η έκταση της αρχαίας πόλης από το νεκροταφείο του Μαρτίνου έως την Παναγία με το αρχέγονο πηγάδι με τους λουτήρες και την Καναπίτσα με το αρχαίο ποτάμι εκεί που έπλεναν τα ρούχα οι γιαγιάδες μας.

Έκταση 3 km2 ίσως και παραπάνω, αλλά εκτός της έκτασης έχουμε και δείγματα πολιτισμού με αμφορείς στο εθνικό αρχαιολικό μουσείο της Αθήνας με είδωλα και αρχαία αντικείμενα από την σπηλιά του Πάνα στο μουσείο Λαμίας καθώς και δύο επιτύμβιες στήλες από τα ωραιότερα στην αίθουσα των γλυπτών στο Μουσείο της Θήβας τα λεγόμενα κόκκινα αγάλματα από τα κοκκινοχώματα στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου που έμειναν σκεπασμένα χιλιάδες χρόνια.

Από την Βουμελιταία στο Παλιοχώρι στον λόφο του Άϊ Γιώργη και στη συνέχεια στον απέναντι λόφο στο Μαρτίνο η ζωή συνεχίσθηκε αδιάλειπτα και υπήρξε το κέντρο της περιοχής μέχρι τους νεότερους χρόνους.

Γι’ αυτό και το Πανεπιστήμιο Αθηνών την αναφέρει σαν μία από τις μακροβιότερες πόλεις της Οπουντίας Λοκρίδας.

Και αρχίζουμε με μια σύγχρονη πηγή το Πανεπιστήμιο Αθηνών που στον Αρχαιολογικό Άτλαντα του Αιγαίου και με τοπογραφικό διάγραμα ταυτίζει την αρχαία Βουμελιταία με το Παλιοχώρι Μαρτίνου την τοποθετεί αρκιβώς στο λόφο του Αγ. Γεωργίου με τον αριθμό 195 ενώ 194 αναφέρει την γειτονική Λάρυμνα, γράφει ακριβώς: «195 Βουμελίτα ή Βουμελιταία 2 χιλ. Ν.Α. του Μαρτίνου αρχαία πόλη που επιβιώνει και στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους» σε ευθεία γραμμή δεν είναι ούτε ένα χιλιόμετρο απο το Μαρτίνο αλλά ένα βαθύ ρέμα χωρίζει το Παλιοχώρι από το Μαρτίνο (στην γέφυρα του Αλαφρού).

Την μακροβιότητα της αρχαίας πόλης μας την τεκμηριώνει και ο πρόσφατα ανασκαφείς 13-2-2009 από την ΙΔ’ ΕΠΚΑ τάφος της Ύστερης ρωμαϊκής έως παλαιοχριστιανικής περιόδου με τρείς νεκρούς επιβεβαιώνοντας την αδιάλειπτη συνέχιση της ζώης στο Παλιοχώρι Μαρτίνου.

Αλλά όχι μόνο και δεύτερη ταύτιση για την μακροβιότητα της αρχαίας Βουμελιταίας μας την επιβεβαιώνει τώρα πάλι ανασκαφικά στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου η ΙΔ’ Εφορία αρχαιοτήτων Λαμίας με έγγραφό της και αρ. πρωτ. 112 προς τον Δήμο Οπουντίων αναφέρει ότι: σε σωστική ανασκαφή στο Παλιοχώρι μεταξύ άλλων κινητών ευρημάτων συλλέχθηκαν έξι χάλκινα νομίσματα των οποίων η χρονολόγηση κυμαίνεται από τον 3ο αι. π.Χ. έως το 569/570 μ.Χ. (ΑΔ 40 χρονικά 1985 σελ. 174-175 πιν. 59).

Από τα νομίσματα αποδεικνύεται ότι υπήρχε ζωή 870 χρόνια επάνω στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου και ίσως και περισσότερα καθώς η ζωή στην περιοχή μας άρχεται από την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. Έδω έχουμε μια ταύτιση απόψεων ως προς την μακροβιότητα της Βουμελιταίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και μακροβιότητα στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου από την αρχαιολογική υπηρεσία ΙΔ’ μέσω των νομισμάτων.

Άλλη πηγή για την μακροβιότητα της πόλης είναι ο Συνέκδημος του Ιεροκλέους (Βυζαντινός Γεωγράφος 5ος-6ος αι. μ.Χ.) το πρώτο κείμενο αναφέρεται στην διοικητική οργάνωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Μέσα στα όρια της Λοκρίδος αναφέρονται εν ζωή οι πόλεις Σκάρφεια, Ελάτεια, Τιθορέα, Οπούς, Ανάστασις, Βουμελιταία (κοντά στο Μαρτίνο) και Υμτος (κοντά στον Παύλο). Και εδώ βλέπουμε ότι η πόλη στο Παλιοχώρι που έζησε από την αρχαιότητα 4ος αι. π.Χ. μέχρι τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους 569/570 μ.Χ. (χρόνους αυτοκράτορος Ιουστινιανού) είναι η Βουμελιταία.

Η αρχαία πόλη στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου καλά οχυρωμένη με διπλά πολυγωνικά τείχη πάνω στον λόφο του Αγ. Γεωργίου, κυκλωμένη από δάση και μακριά από τα παραλιακά κέντρα υπήρξε τόπος διαφυγής τόσο των κατοίκων των παραλιακών πόλεων όπως Λάρυμνας και Αλών κατά την καταστροφή από τον Σύλλα 86 π.Χ. όσο και από επιδρομές από πειρατές, Άραβες, Σλάβους, Γαλάτες και άλλες άγριες φυλές.

Για την αρχαία πόλη στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου που ταυτίζεται ιστορικά με την Βουμελιταία δεν υπάρχουν αναφορές ότι καταστράφηκε από κάποια επιδρομή, αλλά από σεισμό όπως λέγουν και μαρτυρίες γερόντων Μαρτιναίων, γι’ αυτό επέζησε μέχρι τους Βυζαντινούς χρόνους. Στο Παλιοχώρι και γύρω στον 6ο αι. μ.Χ. αλεπάλληλοι συνεχείς σεισμοί έκαναν τους κατοίκους της αρχαίας πόλης να κοιμούνται στην ύπαιθρο δεδομένου ότι το ρήγμα της Αταλάντης περνά στο κέντρο της πόλης (εμφανής σήμερα η γραμμή στον οδικό άξονα Μαρτίνου - Λάρυμνας κάτω από τον Άϊ Νικόλα όπου υποχωρεί η άσφαλτος προς το Ανατολικό μέρος).

Έτσι αποφάσισαν να μετακομίσουν στον απέναντι λόφο στο σημερινό Μαρτίνο.

Η καταστροφή της αρχαίας πόλης άρχισε από τους ίδιους τους κατοίκους μεταφέροντας δομικά υλικά από το Παλιοχώρι για να κτίσουν το νέο χωριό το Μαρτίνο.

Αλλά και πολύ αργότερα, οι παππούδες μας με τον μεγάλο σεισμό του 1894 μετέφεραν με κάρα και ημίονους λαξευμένες πέτρες και αγκονάρια για να ξαναχτίσουν το Μαρτίνο.

Άλλη μια πηγή που ταυτίζει ιστορικά την Βουμελιταία με το Παλιοχώρι του Μαρτίνου είναι ένα κείμενο του θησαυρού των Θηβαίων από το Μαντείο των Δελφών που το έχουμε δημοσιεύσει στην εφημερίδα παλαιότερα και αναφέρει ότι η Βουμελιταία συνορεύει με τις Άλές (Θεολόγος). Θηβαίοι δικαστές ήλθαν να ρυθμίσουν τα σύνορα μεταξύ Βουμελιταίων και Αλέων ενώ προηγουμένως ορκίσθηκαν στους Θεούς να κάνουν αμερόληπτα την οριοθέτηση. Όπως μας αναφέρει το αρχαίο κείμενο «όρκος - κρίση - Δικαστών Θηβαίων».

Ξεκίνησαν έφιπποι (λόγω των μακρινών αποστάσεων) από την θάλασσα πιθανόν το Λαγονήσι Β.Α. της Λάρυμνας όπου αρχαιοκάπηλοι πολύ παλιά είχαν ξεθάψει άγαλμα του Δία (χώρος λαπαρός ως προς το κείμενο με άγαλμα του ακροκαλλιστείου Διός). Το ίδιο κείμενο «Οριοθέτηση» μας αναφέρει ότι διέσχισαν την Αμπιχεία νάπη (το ρέμα της Σπίθας που έρχεται από το αρχαίο ποτάμι της Καναπίτσας εκεί όπου οι γιαγιάδες μας έπλεναν τα ρούχα) και έφθασαν στην κορυφή της σημερινής Πευκιάς «Αναβαινόντων» ως προς το κείμενο από Ανατολάς προς Δυσμάς και κάπου επάνω από την σημερινή Μαλεσίνα απ’ όπου είχαν οπτική επαφή δεξιά τον κόλπο του Θεολόγου (Αλές) και αριστερά το Παλιοχώρι του Μαρτίνου (Βουμελιταία). Ο Θηβαίος αρχιδικαστής έφιππος άπλωσε τα χέρια του στην διάσταση με μέτωπο προς δυσμάς και είπε: «ΕΡΗ Αλέων τα δε ευώνυμα των Βουμελιταίων». Εκεί τοποθετήθηκαν τα σύνορα τότε και κάπου εκεί είναι και σήμερα στην Πευκιά μεταξύ Μαλεσίνας και Μαρτίνου.

Ένα άλλο αρχαίο κείμενο που χρονολογείται από το 221 π.Χ. που αναφέρεται σε μια γιορτή των Βοιωτών «Γιορτή Βασιλείων» μνημονεύει 2 αντιπροσώπους από την Βουμελιταία, τον Πολυκλείδη του Μαυσίπου και Ηβασθένη του Φιλάγρου καθώς και δύο Λαρυμνείς.

Το κείμενο αυτό ενισχύει την θέση της Βουμελιταίας στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου γιατί το Παλιοχώρι κι η Λάρυμνα είναι οι δύο συνοριακές πόλεις με την Βοιωτία που εισχωρούσαν στο κοινό των Βοιωτών όταν την ηγεμονία είχαν η Θήβα και ο Ορχομενός (Μινύες) αλλά και τα 2 κόκκινα αγάλματα από το Παλιοχώρι του Μαρτίνου στο μουσείο της Θήβας είναι από Βοιωτικά εργαστήρια.Τα δύο παραπάνω κείμενα καθορίζουν την θέση της αρχαίας Βουμελιταίας στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου αλλά όχι μόνο απορρίπτουν και άλλες πιθανές θέσεις που είχαν ειπωθεί κατά καιρούς όπως Προσκυνάς που ταυτίζεται με την αρχαία Κορσεία, Μαλεσίνα δεν στοιχειοθετεί ύπαρξη αρχαίας πόλης αλλά μικρού οικισμού, Κυπαρίσσι ταυτίζεται με τον Οπούντα. Επίσης το αρχαίο κείμενο απορρίπτει και την θέση στην Βρύση του Μοναχού στην Φουνταριά στις εσχατιές του Δήμου Οπουντίων στα σύνορα με τον Παύλο και το Λούτσι.

Η τοποθεσία στην βρύση του Μοναχού ή Παλιοκατούντ (Φουνταριά) στοιχειοθετεί την ύπαρξη αρχαίας πόλης αν και ο χώρος καταστρέφεται από ένα ποιμνιοστάσιο που έχει καταπατήσει τον αρχαιολογικό χώρο, αλλά απέχει από τις Αλές (Θεολόγος) 18 km δεν συνορεύει με τις Αλές (όπως μας γράφει το κείμενο) δεν έχει πρόσβαση στην θάλασσα και παρεμβάλλονται άλλες πόλεις μεταξύ αρχαίας πόλης (Φουνταριά) και Αλών όπως η Κορσεία (Προσκυνάς) και το Παλιοχώρι Μαρτίνου.

Αλλά αν αγνοήσουμε τα παραπάνω και υποθέσουμε ότι οι δικαστές προχώρησαν ακόμη προς δυσμάς και έφθασαν στου Μοναχού και την Τσούκα τότε το δεξί χέρι του αρχιδικαστή θα σημάδευε την Κολάκα και την Αταλάντη και όχι τις Αλές (Θεολόγος) σύμφωνα με το αρχαίο κείμενο.

Η άλλη απόρριψη περί Βουμελιταίας της πόλης στην βρύση του Μοναχού (Φουνταριά) του Μαρτίνου έρχεται από τον Παυσανία: Θ’ 23,7 ο οποίος καθορίζει την απόσταση μεταξύ Ύητου (Αγ. Αθανάσιος Παύλου) και βρύσης Μοναχού (Αρχαίας πόλης Φουνταριά) Μαρτίνου 20 στάδια και δεν είναι πάνω από 4 km (1 αρχαίο στάδιο=192 μ) και καθορίζει την πόλη αυτή ως την Κυρτώνη απορρίπτοντας την Βουμελιταία και την Κολάκα που ισχυρίζονται ορισμένοι.

Η δεύτερη απόρριψη περί Βουμελιταίας και ταύτιση ως Κυρτώνης της αρχαίας πόλης στην Φουνταριά του Μαρτίνου έρχεται πάλι από τον Παυσανία: Θ’ 23, 7: «Έστι δε αυτόθι και ύδωρ ψυχρόν εκ πέτρας ανερχόμενον». Είναι η πηγή εξ ου και Βρύση του Μοναχού στο ρέμα με τα πλατάνια (Άλσος κατά τον Παυσανία) κάτω από την πόλη που μέσα από μιά πέτρα επίπεδη με το έδαφος ανέρχεται ψυχρόν ύδωρ εδώ και 2.500 χρόνια χωρίς να έχει στερέψει μέχρι σήμερα, ενώ στην Κολάκα δεν ανέρχεται το νερό αλά ρέει από ένα μικρό καταρράκτη με ένα κακόφημο όνομα.

Όλοι στο Μαρτίνο γνωρίζουν την αρχαία αυτή πόλη με το όνομα Κυρτώνη καθώς λέγεται ότι παλιοί αρχαιοκάπηλοι της δεκαετίας του 1950 είχαν βρει μαρμάρινη επιγραφή με την λέξη Κυρτώνη.

Άλλη ταύτιση της αρχαίας Βουμελιταίας με το Παλιοχώρι του Μαρτίνου έρχεται από τον διάσημο Άγγλο ερευνητή OLFATHER που επεσκέφθηκε το Παλιοχώρι το 1916 (OLFATHER W. LOCRIS AJA).

O OLFATHER επεσκέφθηκε και τον ΟΠΟΥΝΤΑ και τοποθέτησε την Ακρόπολη αυτού πάνω από το Κυπαρίσσι στην θέση Καστράκι, όπου σώζονται φρούριο και οχύρωση με πολυγωνικά τείχη.

Μια άλλη ταύτιση της αρχαίας Βουμελιταίας με το Παλαιοχώρι Μαρτίνου έρχεται από την επιστημονική επιμέλεια (Αρχαιολογία Εύβοιας και Στερεάς Ελλάδας) του επίκουρου καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Ανδρέα Βλαχόπουλου που είχε και πληροφορίες από ΙΔ’ ΕΠΚΑ Λαμίας και Αταλάντης

Επίσης στον σπηλαιολογικό χάρτη της Εφορείας Σπηλαιολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας τοποθετεί την σπηλιά του Πάνα (Ω Πάνας Μαρτίνο) πάνω από το Παλιοχώρι στη θέση Σωρολίθι (Γκουμουράδα ε μάδε) στο βουνό Χερόμες του ορεινού όγκου Προφ. Ηλίας του Μαρτίνου.

Στο Μαρτίνο σήμερα οι γέροντες λένε ότι πήρε το όνομα η αρχαία Βουμελιταία από τα πολλά μελίσσια.

Ο Ιεροκλής μας αναφέρει ότι από τον βόμβο των μελισσών πήρε το ονομά της εξ ου και Βουμελιταία.

Σήμερα στο Δημαρχείο είναι αναρτημένο βραβείο μελιού από την Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης του 1931.

Καμία άλλη πόλη στην περιοχή δεν συγκεντρώνει τόσα στοιχεία για να διεκδικήσει το όνομα της αρχαίας Βουμελιταίας που για πολλά χρόνια είχε μείνει στην αφάνεια και επλανάτο από την χερσόνησο της Αετόλυμας μέχρι τους πρόποδες του Προφ. Ηλία στις Χερόμες όπου το Παλιοχώρι του Μαρτίνου και από πάνω η σπηλιά του Πάνα.

Συνέχεια στο άλλο τεύχος της εφημερίδας με όλα τα τεκμήρια της ταύτισης, αρχαία κείμενα, αρχαιολογικοί χάρτες, αρχαίοι και σύγχρονοι συγγραφείς, ευρήματα από μουσεία.

Νίκος Αθ. Μπάτσος

Ιστορικός ερευνητής