Ομιλία Νίκου Αθ. Μπάτσου στο 4ο Συνέδριο Φθιωτικής ιστορίας στο Κάστρο Λαμίας την 9η Νοεμβρίου 2007

 

Το αίμα » κατέκλυσε την περιοχή του Κεραμεικού και έρεε σαν νερό της της βροχής στα πεζοδρόμια στην Ιερα πύλη ή Διπυλο, όλα αυτά κατά τον Πλούταρχο. Κατά τον Παυσανία είχε συγκεντρώσει όλο τον πληθυσμό στο Δίπυλο καί έσφαζε έναν στους δέκα και η σφαγή συνεχιζόταν μέχρι που ορισμένοι συγκλητικοί που ακολουθούσαν τον Σύλλα του είπαν να φανεί επιεικής στην πόλη χάριν στην παλαιά της δόξα και έτσι σταμάτησε η σφαγή.

Ο τύραννος της Αθήνας Αριστίων κατέφυγε στην Ακρόπολη και αργότερα παραδόθηκε στον Σύλλα από έλλειψη νερού. Η Αθήνα κατελήφθη από τον Σύλλα κατά την νέα Σελήνη του Μαρτίου που συμπίπτει με την πρώτη ημέρα του μήνα Ανθεστερίωνος κατά το αττικό ημερολόγιο.

Στη συνέχεια ο Σύλλας λεηλάτησε και τον Πειραιά και κατέστρεψε την μεγάλη οπλοθήκη του Φίλωνα που είχε εξαρτήματα έως 400 τριήρεων. Έπειτα ο Σύλλας προχωράει στην Βοιωτία τιμωρεί τους Θηβαίους εγκαθιστά ρωμαϊκή φρουρά στην Καδμεία και προχωράει στην Κωπαϊδα. Στην Λιβαδειά τον υποδέχονται με τιμές και το Μαντείο του Τροφωνείου του δίνει δύο νίκες μέσα στην Κωπαϊδα. Προχωράει στην Χαιρώνια που τον στεφανώνουν γιατί τους απάλλαξε από τις λεηλασίες των βαρβάρων του Μιθριδάτη εκεί δίνει και την πρώτη νικηφόρα μάχη ενώ ενισχύεται με στρατεύματα υπό τον Ορτήσιο από την Θεσσαλία, χωρίς όμως να αποδεκατίσει την πολυάριθμη στρατιά, αυτό θα γίνει λίγο αργότερα στην φονική μάχη του Ορχομενού. Κοντά στον Ορχομενό στον δρόμο μεταξύ Ορχομενού - Ασπληδώνας( Πύργου) το άροτρο ενός αγρότη το Φθινόπωρο του 2004 έφερε στο φως τον τύμβο της μάχης του Ορχομενού 86 π. Χ. και αναγνωρίσθηκε από τους αρχαιολόγους και αναφέρθηκε από τα ΜΜΕ. Πλησίον του Ορχομενού και του Μέλανα ποταμού έγινε η μάχη που έκρινε την τύχη της Λάρυμνας το 86 π. Χ. Ο Πλούταρχος παρουσιάζει τον Ορχομενό σαν την Αίγυπτο της Βοιωτίας και τον Μέλανα ποταμό σαν τον Νείλο, τόσα πολλά νερά είχε την εποχή εκείνη. Πηγάζει δίπλα στον Ορχομενό στους πρόποδες του Ακοντίου όρους (πηγές Χαρίτων), έχει άφθονο νερό και είναι πλωτός,φύονται καλάμια κι έχει παρόμοια βλάστηση με τον Νείλο.

Όταν στρατοπέδευσαν οι δύο αντίπαλοι στρατοί ο ένας απέναντι από τον άλλον, από τη μια ο Αρχέλαος με τους βαρβάρους του Μιθριδάτη, τους Λοκρούς, τους Ευβοείς κ.ά., από την άλλη, ο Σύλλας έμεινε αδρανής και έσκαβε τάφρους με σκοπό νά αποτρέψει τους εχθρούς από τα στέρεα εδάφη και να τους απωθήσει προς τα έλη που σχημάτιζε ο Μέλας ποταμός. Ο Αρχέλαος διέταξε γενική επίθεση, χαλκασπϊδες του Μιθριδάτη και ντόπιοι έπεσαν με ορμή σε αυτούς πού έσκαβαν τάφρους και σε λίγο όλος ο ρωμαϊκός στρατός τράπηκε σε φυγή. Τότε ο Σύλλας ένιωσε τρόμο, κατέβηκε από το άλογο πήρε την σημαία και στάθηκε μπροστά στους Ρωμαίους που οπισθοχωρούσαν και φώναζε δυνατά « Για μένα θα ήταν καλό Ρωμαίοι να πεθάνω κάπου εδώ, εσείς όμως σε όσους σας ρωτήσουν που προδώσατε τον στρατηγό σας να τους πείτε στον Ορχομενό».

Με τα λόγια αυτά κατόρθωσε να γυρίσει πίσω δύο σπείρες (200 άνδρες) και με αυτούς αμύνθηκε και κράτησε τις θέσεις στις τάφρους. Έπεσε η νύχτα και έμειναν μέσα στα χαρακώματα (φαίνεται ότι ο Αρχέλαος ξεκίνησε την επίθεση το απόγευμα, αυτό ήταν σφάλμα του).

Μόλις ξημέρωσε ο Σύλλας ενθάρυνε τον στρατό του και επιτέθηκε νωρίς το πρωί κάτι που δεν περίμενε ο Αρχέλαος γιατί υπερείχε αριθμητικά από τον Σύλλα και τους ξάφνιασε και τους δημιούργησε πανικό σε όλο το στρατόπεδο και τράπηκαν σε φυγή. Αφού κυρίευσε όλο το στρατόπεδο, η σφαγή που ακολούθησε ήταν μεγάλη. Οι ντόπιοι που ήξεραν τα περάσματα από τους βάλτους που σχημάτιζε ο Μέλας, διέφυγαν, οι βάρβαροι κόλλησαν στις λάσπες των βάλτων και αποδεκατίσθηκαν από τους Ρωμαίους ενώ το νερό του ποταμού βάφτηκε κόκκινο.

Επίσης ο Πλούταρχος εκτός από τα παραπάνω μας λέει ότι και δεκαπέντε χρόνια να περάσουν μετά την μάχη εύρισκαν πολλά βαρβαρικά τόξα, κράνη, κομμάτια από σιδερένιους θώρακες και μαχαίρια βουτηγμένα μέσα στους βάλτους. Ο Σύλλας μετά την νίκη του έστησε τον τύμβο της μάχης. Κατόπιν κατεδίωξε τους ντόπιους πολεμίους του και προχώρησε στην καταστροφή τριών πόλεων Ανθηδώνα - Λάρυμνα και Αλές όπως μας λέει ο Πλούταρχος ταυτοχρόνως, άρα ο στρατός του Σύλλα χωρίσθηκε σε τρία τμήματα και κάθε τμήμα χτύπησε και μια πόλη. Οι κάτοικοι των τριών πόλεων σφάχτηκαν και οι τρεις πόλεις κατεδαφίσθηκαν στην Λάρυμνα μόνο ο Ναός του Διονύσου και το άγαλμα του θεού βρήκε όρθιο αργότερα ο Παυσανίας.

 

Ο Πλούταρχος μας λέει αυτολεξεί: «έφη ετύγχανε γαρ ότε την προς Ορχομενό μάχην γενικώς εδίωκε τους πολεμίους άμα τρεις πόλεις της Βοιωτίας Ανθηδώνα, Λάρυμνα και Αλάς ανηρκώς». Ο Σύλλας κατέστρεψε τις πόλεις αυτές γιατί έδωσαν τα λιμάνια τους για να αποβιβασθεί ο πολυάριθμος στρατός του Μιθριδάτη το 86 π.Χ. στη Βοιωτία. Ο Σύλλας κύκλωσε την Λάρυμνα και σώθηκαν μόνο όσοι είχαν φύγει πιο νωρίς στην κοντινότερη οχυρά πόλη με διπλά πολυγωνικά τείχη στο Παλιοχώρι του Μαρτίνου που ταυτίζεται από το Πανεπιστήμιο Αθηνών στον αρχαιολογικό Άτλα του Αιγαίου με την αρχαία Βουμελιταία.

Για να δούμε την έκταση της καταστροφής της Λάρυμνας και των δύο άλλων πόλεων θα ανατρέξουμε πάλι στον Πλούταρχο που είχε γεννηθεί στην Χαιρώνια και περιγράφει τα γεγονότα με κάθε λεπτομέρεια. Ο Σύλλας έπασχε από ποδάγρα και αργότερα μετά την μάχη του Ορχομενού τέλη του 86 π.Χ. πήγε στην Αιδηψό, όπου σύμφωνα με τον Πλούταρχο «περιπατούντος δε προς την θάλατταν αλιείς τινές ιχθύς αυτώ παγκάλους προσήνεγκαν ησθείς δε τοίς δώροις και πειθόμενος ως εξ Αλών είεν. Έτι γαρ ζη τις Αλαίων», όταν ρώτησε τους ψαράδες που του πρόσφεραν χέλια από που είναι αυτά εκείνοι αποκρίθηκαν από τις Αλές. Εκείνος που τις είχε καταστρέψει λοιπόν πετάχτηκε όρθιος και είπε ζεί κανείς από τις Αλές; Νόμιζε ότι τους είχε σφάξει όλους, τέτοια εντολή είχε δώσει στο στρατό του να μην τους ξεφύγει κανείς. Κατόπιν έδωσε εντολή όσοι ζούσαν από τις Αλές να γυρίσουν και να κατοικήσουν την πόλη, η οποία βέβαια ποτέ ξανά δεν απέκτησε την παλιά της αίγλη.

Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με την Λάρυμνα που έμεινε για πάρα πολλά χρόνια ακατοίκητη καθώς και η Ανθηδώνα μέχρι το 1992 που έγινε ένας τουριστικός οικισμός από τους Θηβαίους. Γενικά όμως όποια πόλη κατέστρεφε ο ρωμαϊκός στρατός ξαναεκτίζετο μόνο με εντολή του Αρχιστρατήγου ή του Αυτοκράτορα.

Μια σειρά από γεγονότα, κείμενα, ιστορικούς και περιηγητές που πέρασαν διαχρονικά θα μας οδηγήσουν να δούμε για πόσα πολλά χρόνια έμεινε ακατοίκητη η Λάρυμνα, τουλάχιστον επίσημα.

Αρχίζουμε με δύο αρχαία κείμενα που βρέθηκαν στο Μαντείο των Δελφών στο θησαυρό των Θηβαίων. Αυτά αναφέρουν ότι η Λάρυμνα και η Βουμελιταία, οι δύο Λοκρικές συνοριακές πόλεις προς τη Βοιωτία, καθώς και σήμερα Μαρτίνο και Λάρυμνα συμμετέχουν στα δρώμενα στη Βοιωτία και ειδικά όταν επρόκειτο για τον κάμπο της Κωπαϊδας όπου έχουν κλήρο (χωράφια) ασχέτως αν ανήκουν στη Λοκρίδα. Πιθανόν οι δύο πόλεις Βουμελιταία και Λάρυμνα να είχαν συγγένεια και από την αρχαιότητα, καθώς δεν έχουμε ούτε μια έριδα μεταξύ τους στην μακραίωνη ιστορία τους, αντίθετα με τις βόρειες πόλεις όπως τις Αλές για τις οποίες έχουμε γραπτά κείμενα για έριδες.

Το πρώτο κείμενο αναφέρεται σε μια γιορτή των βασιλείων στην Βοιωτία 221 - 216 π.Χ. συμμετέχουν οι δύο συνοριακές πόλεις Βουμελιταία με τον Πολυκλείδη του Μανσίπου και τον ραβδοφόρο του Ηβασθένη του Φιλάγρου, επίσης και η Λάρυμνα με τον Λύκωνα του Τιμάρχου, τον Πυθόνικο του Ξενανέτου και ραβδοφόρο Αμφικλή του Εκπίδωνος, επίσης συμμετέχουν οι πόλεις Ανθηδωνα, Ακραίφνιο, Κώπαι (κάστρο), Θηβαίοι και άλλες.

Το δεύτερο κείμενο του Μαντείου των Δελφών αναφέρει για αγώνες στο Πτώον όρος προς τιμήν του Πτώου Απόλλωνος όπου υπάρχει ναός και Μαντείο του Απόλλωνα, βρίσκεται νότια του Μαρτίνου και της Λάρυμνας και ανατολικά του Ακραιφνίου, λίγο πριν φτάσουμε στο σημερινό Μοναστήρι της Πελαγιας.

Εκεί λοιπόν τέλη του 85 π.Χ. ούτε ένα χρόνο από την καταστροφή της Λάρυμνας από τον Σύλλα, διεξήχθησαν αγώνες και συμμετείχαν οι πόλεις : Θήβα, Αντιόχεια, Αργός, Μυρίνη, Τάρας, Θεσπιές, Ορχομενός, Κώπαι και Βουμελιταία με τον Λεύκο του Θοινίδου και Πολυκλείδα του Αγωνίου, εδώ βλέπουμε ότι λείπουν οι δύο πόλεις που κατέστρεψε ο Σύλλας (Λάρυμνα και η βοιωτική Ανθηδώνα).

Ψάχνουμε για τη Λάρυμνα που συμμετείχε πάντοτε μαζί με τη Βουμελιταία αλλά δεν υπάρχει, η νύφη του Β. Ευβοϊκού με τα γαλαζοπράσινα νερά έχει εξαφανισθεί από τον χάρτη.

— Παυσανίας : 230 μ.Χ . μας αναφέρει ότι επισκέφτηκε την Λάρυμνα και βρήκε μόνο το ναό του Διονύσου και το άγαλμά του όρθιο.

Παυσανίας Θ.237 « Διονύσου δε ενταύθα ναός και άγαλμα ορθόν πεποίηται»

— Ιεροκλής 5ος αϊ μ.Χ : αναφέρει την Βουμελιταία ,καμία αναφορά για την Λάρυμνα.

- Φαλμεραϋερ: Αναφέρεται ότι τον 6ο αι. μ.Χ. βρέθηκαν εγκαταλειμένες οι πόλεις Ύητος (που είναι 2 χλμ. Δυτικά της Τσούκας Μαρτίνου) και η Λάρυμνα.

-1204 - 1400: Αυθέντης της Βοιωτικής Καρδίτσας είναι ένας Φιλέλληνας Φράγκος ο Αντώνιο La Falma και παρατηρούμε ότι τα χωριά μας έχουν αλλάξει ονόματα, το αρχαίο Ακραίφνιο λέγεται Καρδίτσα, η Βουμελιταία Μαρτίνο και η Λάρυμνα Καστρί από το έρημο κάστρο που δέσποζε στην περιοχή, εννοούσαν την ακρόπολη της αρχαίας Λάρυμνας όπου και ο σημερινός Φάρος.

- Επίσκοπος Μελέτιος: 1699 (Τουρκοκρατία) «υπερβάλλοντες το Πτώον όρος ευρίσκομεν την Λάρυμνα πόλιν της οποίας τα ίχνη μόνο φαίνονται.

- Leake: Άγγλος περιηγητής επισκέφθηκε την περιοχή γύρω στο 1803 δηλαδή 18 χρόνια πριν την απελευθέρωση από τους Τούρκους. « Τα ερείπια της Λάρυμνας βρίσκονται σε ένα επίπεδο καλυμμένο με θάμνους στην παραλία του κόλπου Λάρμες».

Ο Leake έφτιαξε και σχεδιάγραμμα με ό,τι ερείπια είχαν μείνει στην ακατοίκητη Λάρυμνα.

- 1836, εφτά χρόνια μετά την τελευταία μάχη με τους Τούρκους, την μάχη του Μαρτίνου 29/1/1829 με συντριβή της στρατιάς του Μαχμούτ πασά μέσα στο Μαρτίνο, παίρνει το Μαρτίνο την έδρα του νεοϊδρυθέντος δήμου Λαρύμνης σε ανάμνηση της αρχαίας Λάρυμνας και περιλαμβάνει τα χωριά : Μαρτίνο με 1.430 κατοίκους, Μαλεσίνα 950 κατοίκους, Παύλο 590 κατοίκους. Μάζι 118 κατοίκους. Προσκυνάς 500 κατοίκους, Λούτσι, Ράδου, Πύργο, Καλύβια Αταλάντης, Καλύβια Α.Λάρυμνας που ήταν ποιμενικές εγκαταστάσεις Μαρτιναίων τσοπάνηδων που σιγά σιγά άρχισαν να εγκαθίστανται γύρω από την αρχαία Λάρυμνα. Θα χρειαστούν 25 ακόμη χρόνια για να κατοικηθεί επίσημα τουλάχιστον η Λάρυμνα.

- 1947 χρόνια από την αποφράδα ημέρα της καταστροφής 86 π. Χ. η Λάρυμνα δεν έχει κατοικηθεί τουλάχιστον επίσημα και μόνο με βασιλικό διάταγμα ΒΔ 25/8/1861- ΦΕΚ 65/1861 με το οποίο « επετράπη να ανεγερθεί πόλις εν τη θέσει Καστρί της Λοκρίδας όπου έκειτο η αρχαία Λάρυμνα ». Αλλά ας δούμε και το τέλος του Σύλλα, οι Ρωμαίοι τον χαρακτήρισαν τυχερό ακόμα και μετά τον θάνατο, γιατί είχε σκοτώσει τόσους πολλούς όχι μόνο εχθρούς αλλά και Ρωμαίους πολίτες μέσα στην Ρώμη όσο κανένας άλλος στρατιώτης ή στρατηγός. Τις τελευταίες ώρες της ζωής του διέταξε και του έφεραν μπροστά του κάποιον επιφανή Ρωμαίο ονόματι Γράνιο, που δεν είχε πληρώσει τους φόρους και έβαλε τους υπηρέτες του να τον πνίξουν με τα χέρια τους και από τις κραυγές του Γράνιου πέθανε και ο Σύλλας. Τότε πάρα πολλοί Ρωμαίοι έσπευσαν μαζί με τον Λέπιδο να εμποδίσουν να γίνει η κηδεία του Σύλλα κατά τα καθιερωμένα με τιμές. Αλλά ο Πομπήιος, αν και τον κακολογούσε έστειλε το πτώμα φρουρούμενο στην Ρώμη να ταφεί με τιμές. Αυτό ήταν το τέλος του Σύλλα .

Η ιστορία της Λάρυμνας μοιάζει με το μυθικό πουλί Φοίνικα που από την τέφρα αναγεννάται. Μέσα από την στάχτη των ερειπίων της αρχαίας Λάρυμνας αναστήθηκε κυρίως από Μαρτιναίους τσοπάνηδες που το καλοκαίρι είχαν τα κοπάδια τους επάνω από την διασταύρωση Μαρτίνου (εθνικός δρόμος) ως την Τσούκα, τον χειμώνα που τους κατέκλυζαν τα χιόνια κατέβαιναν στα χειμαδιά της Λάρυμνας. έτσι σιγά σιγά δημιούργησαν μόνιμες εγκαταστάσεις μέχρι που κατοίκησαν μόνιμα την Λάρυμνα.

Σήμερα το 80% των κατοίκων της Λάρυμνας είναι Μαρτιναίοι, υπάρχουν οικογένειες που τα παιδιά τους ζουν στη Λάρυμνα και οι γονείς στο Μαρτίνο. Η συγγένεια των χωριών αναφέρεται με κάθε λεπτομέρεια στο βιβλίο του Γ. Μίχα « το Μαρτίνο και τα προερχόμενα εξ αυτού Λάρυμνα — Λούτσι — Πύργος ». Οι απόγονοι εκείνων που διέφυγαν την ημέρα της καταστροφής από τη Λάρυμνα γύρισαν μετά από πάρα πολλά χρόνια και ξανακατοίκησαν την Λάρυμνα.

Απέναντι από το στενό κανάλι θάλασσας που σχηματίζει ο κόλπος της Λάρυμνας μετά τον πόλεμο ένας Μικρασιάτης επιχειρηματίας ο Πρόδρομος Μποδοσάκης ήρθε και έστησε μια αλλη Τροία την ΛΑΡΚΟ και έδωσε στον βιομηχανικό οικισμό ονόματα από την πατρίδα του όπως οδός Τρωάδος, Αμφιθέατρο Τλιον, οδός Πριάμου κλπ. Η ΛΑΡΚΟ με τους δεκάδες νεκρούς και τραυματίες των εργατικών ατυχημάτων μοιάζει να εκδικείται τους ήρωες που ξεκίνησαν από αυτά τα νερά για την Τροία, βέβαια η ΛΑΡΚΟ έδωσε οικονομική άνθηση στην περιοχή, όμως στέρησε από την Λάρυμνα την τουριστική αξιοποίηση των αρχαίων μνημείων της.

Σήμερα η ακρόπολη της Λάρυμνας είναι από χαμόσπιτα που δεν μπορούν να οικοδομήσουν αλλά ούτε και τα γκρεμίσουν για να φανεί η ακρόπολη και τα παραλιακά τείχη που φθείρονται από την μόλυνση της ΛΑΡΚΟ.

Σήμερα το Μαρτίνο και η Λάρυμνα αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του δήμου Οπουντίων που φέρει το όνομα του γενάρχη της Ανατολικής ή Εώας ή Οπουντίας Λοκρίδας. Βιβλιογραφία - Πηγές

• Πλούταρχος — Βίοι Παράλληλοι(Λύσανδρος —Σύλλας)

• Όμηρος - Ιλιάδα (μτφ. Κακριδή - Κομνηνού)

• Λοκρικά Χρονικά Ε. Ι. Λ. Ε. Α - Μάνθου Χριστοφορου

• Γενική εφημερίδα του κράτους

• Ιστορία Ελληνικού Έθνους — Εκδοτική Αθηνών Α. Ε

• Ιστορία και μνημεία της Φθιώτιδας — Τριαντάφυλλου Παπαπαναγιώτου.

• Αρχαιολογικό Μουσείο Θήβας

• Το Μαρτίνο - Λάρυμνα - Λούτσι — Πύργος — Γ. Μίχα

• Ρωμαϊκός Στρατός - Εκδόσεις Περισκόπιο

• Λοκρίδα, Ιστορία - Πολιτισμός - Φ. Δακορώνια, Δ. Κοτούλας, Ε. Μπαλτά, Β. Σκιθιακάκη, Γ. Τόλιας

• Μακεδονία - Ειδική έκδοση -Έθνος

• Δημάκη Σ. - Προϊστορική τοπογραφία Ν. Φθιώτιδος

• Παυσανίας - Επιστημονική Εταιρεία των Ελληνικών Γραμμάτων «Πάπυρος»

• Στράβων Γεωγραφικά

• Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας

• Θουκυδίδης

• Κατσανοπούλου Ντόρα — Studies of the Eastern Cities of Opountian Lokris - Halai, Kyrtones, Korseia, Bumelitaia

• Olfather - W. Lokris

• Ουίλλιαμ Μίλλερ - Ιστορία της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα

•Περιοδικό ΓΕΟ, τεύχος 34, Δεκέμβριος 2000

•Σπύρος Ιακωβίδης - ΓΛΑΣ Ι

•Πανεπιστήμιο Αθηνών- Αρχαιολογικός Άτλας Αιγαίου.

 

ΤΕΛΟΣ

Νίκος Μπάτσος , Ιστορικός Ερευνητής