Στην αρχή των ιστορικών χρόνων 8ος - 7ος αιώνας π.Χ. στους Πελασγούς της Χερσονήσου ήρθαν να προστεθούν οι Βωταίοι που απωθήθηκαν από του Τημενίδες καθώς και άποικοι από την Ερέτρια και Χαλκίδα.

Στις τρεις γλώσσες της Χερσονήσου, στην Παλλήνη (Κασσάνδρα), τη Σιθωνία και την Ακτή (Αγ. Όρος), οι πόλεις σπάνια ξεπέρασαν το στάδιο του πολίσματος.

Η Ποτίδαια (Κασσάνδρεια) η Σκιώνη, η Μένδη, η Τορώνη, η Σάρτη, η Σιθώνη, το Δίο, οι Ακροθώοι, ο Θύσσος, Άκανθος, Στάγειρα, Όλυνθος.

Αν και μικρές πόλεις έζησαν περιόδους ευημερίας, ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με Ανατολή και Νότο χάρη στην προνομιακή τους θέση που τις έκανε όμως και στόχο επιβουλών.

Μπλεγμένες στην αναμέτρηση των Αθηναίων και του Μακεδόνα Φίλιππου Β’ όσες αντιστάθηκαν, όπως η Όλυνθος, καταστράφηκαν το 348 π.Χ. Όσες πάλι συνθηκολόγησαν προσαρτήθηκαν στο Μακεδονικό Κράτος, διατηρώντας κάποια ανεξαρτησία. Στην εποχή των Επιγόνων η περιοχή ξαναζεί μέρες καλές.

Ο Κάσσανδρος χτίζει την Κασσάνδρεια στη θέση της Ποτίδαιας, από τον Αλέξαρχο χτίζεται η Ουρανούπολη, η Αντιγόνεια από τον Αντίγονο Γονατά στην Ακτή, η Στρατονίκεια από τον Δημήτριο Πολιορκητή.

Το 168 π.Χ.η Μακεδονία και η Χαλκιδική υποτάσσονται στους Ρωμαίους. Η ιστορική μάχη έγινε στη Πύδνα όπου ο Αιμίλιος Παύλος νίκησε και αιχμαλώτισε τον τελευταίο Μακεδόνα βασιλιά του Περσέα.

Πολλές πόλεις εποικίζονται από Ρωμαίους αποίκους.

Η Χαλκιδική αποτελεί τμήμα της Ρωμαϊκής Επαρχίας του Ιλλυρικού και κατά τον 8ο αιώνα επί Βυζαντίου είναι τμήμα του Θέματος της Θεσσαλίας και δέχεται πολλούς νέους αποίκους από τα θέματα της Ασίας, μεταξύ των οποίων υπάρχουν πολλοί μοναχοί. Αυτοί θα δημιουργήσουν το αξιολογότερο κέντρο ορθοδοξίας που το 885 θα υποστηριχθεί με το χρυσόβουλο του Βασιλείου Α’ του Μακεδόνα.

Το 1204 μ.Χ. μετά την κατάληψη της Ανατολική Ρωμαίκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντίου) από τους Σταυροφόρους θα περιέλθει στο Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης.

Το 1261 επανέρχεται στο Βυζάντιο αλλά το 1385 υποτάσσεται στους Οθωμανούς.

Η Χαλκιδική από τα χρόνια ήδη του Μωάμεθ Β’ και Σουλεϊμάν (1520-1566) με ειδικά διατάγματα για την εκμετάλλευση των πλουσίων δασών της και των αργυροφόρων κοιτασμάτων στο Μαντέμ Λάκο, αρχίζει να ευημερεί.

Ως τον 18ο αιώνα η ομοσπονδία των δώδεκα κοινοτήτων Μαντεμοχωρίων τροφοδοτεί τα αυτοκρατορικά νομισματοκοπεία με το πολύτιμο μέταλλο και παραδίδει στο Σουλτάνο και το μολύβι που εξάγεται από το μετάλλευμα.

Τα Χασικοχώρια, ομοσπονδία 15 χωριών, παράγουν σιτάρι, βαμβάκι, μέλι, κερί και περίφημα μεταξωτά.

Η Χαλκιδική κατά τη διάρκεια του (Τουρκικού) Οθωμανικού ζυγού ακολουθεί τη μοίρα του σκλαβωμένου έθνους μας. Η κατάσταση όμως που διαμορφώνεται μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και τα απελευθερωτικά κινήματα των Σέρβων αρχές του 19ου αιώνα αναπτερώνουν τις ελπίδες των Μακεδόνων για αποτίναξη του ζυγού. Το 1807 ο Σταυρός στον Στρυμόνα με το Νικοτσάρα και τους συντρόφους του, ο Πολύγυρος, η Κασσάνδρα, η Ορμύλια, η Νικήτη με τον Εμμανουήλ Παπά θα ξεσηκωθούν το 1821, η Χαλκιδική θα πολεμήσει για τη λευτεριά της. Ο αγώνας είναι σκληρός και άνισος. Οι πόλεις και τα χωριά της μεταβάλλονται σε ερείπια και οι κάτοικοι όσοι δεν μπόρεσαν να καταφύγουν στις Σποράδες και Κυκλάδες, οδηγούνται στα σκλαβοπάζαρα.

Με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους το 1832 και τον διορισμό του Έλληνα Προξένου στη Θεσσαλονίκη οι Μακεδόνες πιστεύουν ότι πλησιάζει και γι’ αυτούς η λευτεριά. Τα κινήματα όμως που οργάνωσε ο Ναουσαίος Τσάμης Καρατάσος καταπνίγονται (1853) και μάλιστα με την μεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάμεων που θα είναι σύμμαχοι της Τουρκίας κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο.

Η συνθήκη του Αγ. Στεφάνου το 1877 που ευνοούσε τους Βούλγαρους και κυρίως η προσάρτηση απ’ αυτούς της Ανατολικής Ρωμυλίας οι Μακεδόνες κατάλαβαν ότι η ελευθερία τους ήταν υπόθεση των Μακεδόνων και του Ελεύθερου Ελληνικού κράτους.

Με τους Βαλκανικούς πολέμους και τις πρώτες ελληνικές επιτυχίες άρχισε γενική εξέγερση των χωριών της Χαλκιδικής, 7 Οκτωβρίου 1912, κατάλυση των τουρκικών αρχών και επίσημη διακήρυξη της ένωσης με την υπόλοιπη ελληνική κεντρική Μακεδονία.

Το 1922 με την Μικρασιατική καταστροφή οι Μικρασιάτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν κυρίως στα παράλια, έδωσαν ζωή φέρνοντας μαζί τους τον πανάρχαιο ελληνικό πολιτισμό της Ιωνίας.

Κατά τον τελευταίο Παγκόσμιο πόλεμο η Χαλκιδική εκτός από την Ιταλογερμανική κατοχή δοκιμάστηκε και από τους Βούλγαρους.

Όπως σ’ όλους τους αγώνες του ελληνισμού (έδωσε) ήταν παρούσα και στους αγώνες εναντίον της τριπλής κατοχής.

Σήμερα με την υπέροχη φύση της, με την προκοπή των κατοίκων της, με τις πανάρχαιες παραδόσεις της και το Αγ. Όρος της αποτελεί καμάρι της πατρίδας μας.

Ζαφείρα Στεφάνου