Γρηγόριος ο Ε’. Το φτωχόπαιδο της Δημητσάνας. Της μπαρουτομάνας. Της πόλεως που τροφοδότησε τον αγώνα του 1821, με μπαρούτι και πολεμήσανε οι πρόγονοί μας, τους άσπονδους εχθρούς μας “ΤΑ ΚΑΡΝΤΑΣΙΑ’’ των ΓΡΑΙΚΥΛΩΝ.

 

Για τον Ιερομάρτυρα Γρηγόριο πολλά έχουν γραφτεί. Εύκολο το επιχείρημα. Αυτός ο παπάς έγραψε τις κατάπτιστες επιστολές, εναντίον του ξεσηκωμού του 1821. Πράγματι το περιεχόμενό τους είναι ανατριχιαστικό. Όποιος είναι απέξω από το χορό πολλά τραγούδια ξέρει. Το ερώτημα είναι. Έπρεπε να αποκηρύξει τον αγώνα; Μπορούσε να το αποφύγει; Ή έπρεπε να θυσιάσει το Ελληνικό γένος, στην οργή του Σουλτάνου, παριστάνοντας τον Ελληναρά; Το αποτέλεσμα του αγώνα, νομίζω, τον δικαίωσε. Στις περιπτώσεις αυτές οι λεονταρισμοί φέρνουν οδυνηρά αποτελέσματα.

Ο Σουλτάνος δεν τον πίστευε. Τον υποπτευόταν. Τον Πατριάρχη τον θεωρούσε αρχηγό των επαναστατών. Τον θεωρούσε συνένοχο. Τον έβλεπε Πελοποννήσιο, γι’ αυτό και τον κρέμασε.

Η Ρωσική Πρεσβεία και οι Πρόκριτοι ομογενείς τον εξωθούσαν να δραπετεύσει, προκειμένου να σωθεί. Διέβλεπαν τον κίνδυνο και εκείνος απαντούσε:

― Μη με παρακινείτε εις φυγήν. Πώς θα εγκαταλείψω το ποίμνιόν μου.

Είμαι Πατριάρχης, δια να σώσω τον λαόν μου, όχι να τον ρίψω εις τα μαχαίρια των Γενιτσάρων. Ο θάνατός μου θα χρησιμεύσει περισσότερον ή η ζωή μου; Οι ξένοι Χριστιανοί ηγεμόνες δεν θα θεωρήσωσι με αδιαφορίαν την εν τω προσώπω μου ύβριν της πίστεώς των; Εκ δε των Ελλήνων οι άνδρες των όπλων θα μάχονται με απελπισίαν, ήτις συχνά χαρίζει την νίκην. Όχι δεν θα χρησιμεύσω, ως περίγελως του κόσμου, δεν θα ανεχθώ διερχόμενος δια των οδών της Οδησσού ή της Κερκύρας της Αγκώνος να με δακτυλοδεικτώσι λέγοντες “ιδού ο φονεύς Πατριάρχης’’.

Υπάγω όπου με καλεί η μεγάλη μοίρα του Έθνους μου και ο Θεός, ο έφορος των θείων και των ανθρωπίνων πραγμάτων.

Οι λόγοι του Πατριάρχη απεδείχθησαν αληθώς προφητικοί. Ασκήσανε τέτοια επιρροή στην πορεία του αγώνα και καθαγιάσανε και ασφαλίσανε την ανάσταση του Γένους. Το μαρτύριο του Γρηγορίου έδωσε δύναμη και κουράγιο στους Έλληνες. Τους αναπτέρωσε το φρόνημα και τις ελπίδες τους.

Η δολοφονία του Γρηγορίου επέδρασε και στον πολιτισμένο κόσμο. Ξύπνησε την κοιμισμένη Ευρώπη και έτσι φθάσαμε στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου.

Ο Γερμανός ιστορικός Γερβίνος στον τομ. Δ, Ιστορία Ελληνικής Επαναστάσεως λέγει τα εξής:

Η κατά του Πατριάρχη Γρηγορίου απηνής συμπεριφορά της Πύλης, ποιήσασα το πρώτο ρήγμα εις την Τουρκικήν δυναστείαν παρασκεύασε την ελευθέρωσιν της Ελλάδος. Εξήλειψεν εν τη καρδία των τε φίλων και εχθρών του Πατριάρχη πάσας τας του παρελθόντος δυσαρέστους αναμνήσεις.

Ο Πατριάρχης εγένετο άγιος και μάρτυς. Ο θάνατός του έδωκεν εν πάσαις ταις επαρχίαις το σύνθημα τρομερωτάτων εκδικήσεων. Εστιγμάτισε προ των οφθαλμών πάντων των Ελλήνων δια στίγματος ανεξαλείπτου τον Σουλτάνον, όν εκάλουν του λοιπού σφαγέα. Ενετύπωσεν εις τον πόλεμον τον χαρακτήρα αγώνος εξολοθρεύσεως εν ονόματι της θρησκείας. Εξηφάνισε πάσαν σκέψιν περί του δυνατού διαλλαγής τινός ή συμβιβασμού ή υποταγής.

Αφύπνισε τας συμπαθείας πάσης της Χριστιανοσύνης υπέρ του δυστυχούς Ελληνικού λαού και έδωκε την αποφασιστικήν κίνησιν την επενάγκουσαν την μεταξύ της Ρωσίας και της Πύλης ρήξιν. Η Πύλη ησκημένη ν’ αποκεφαλίζει μιαν επανάστασιν, ως έν άτομον και συνηθέστατα εν ενί μόνον ενδρί, έμενεν εκπεπληγμένη βλέπουσα φαινόμενα και λαμβάνουσα πείραν πραγμάτων όλως καινοφανών δι’ αυτήν, ότε η κεφαλή του Πατριάρχη πίπτουσα αντί να καταπνίξει την επανάστασιν ηύρυνεν και ετράχυνεν αυτήν.

Αλλά και ο ιστορικός και αείμνηστος Σπυρίδων Τρικούπης είπε:

Η ανεξαρτησία ημών δεν εγράφη το πρώτον εν τω συντάγματι του 1843, αλλ’ τω 1821 και θέλετε να σας είπω κατά ποίαν ημέραν; Εγράφη κατά την ημέραν εκείνην, καθ’ ήν ο μέγας Ποιμενάρχης των Χριστιανικών λαών εξερχόμενος από τα άγια των αγίων εκρεμάσθη αγιάζων και αγιαζόμενος και τρώγων ακόμη τον άγιον άρτον και πίνων ακόμη το άγιον αίμα του Κυρίου. Εκείνη την ημέραν υπεγράφη το δόγμα της ανεξαρτησίας. Και θέλετε να σας είπω διά ποίας ύλης εγράφη: Δια του αίματος του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε’. Τοιούτον έγγραφον, κύριοι είναι ποτέ δυνατόν να εξαλειφθεί;

Ο Γρηγόριος ο Ε’ έπεσε υπέρ του Έθνους. Με το θάνατό του στέριωσε την επανάσταση και επέδρασε τόσο πολύ, ώστε ούτε ο μεγαλύτερος Στρατηγός ή Ηγεμόνας πέφτοντας στη μάχη, δεν προσέφερε τόσα πολλά.
 

Γεώργιος Α. Πούλιος

Επίτιμος Δικηγόρος, Δημοσιογράφος Ενώσεως Κυκλαδικού Τύπου