Ο Μαυροδήμος Στάμος, ήρωας και Εκατόνταρχος της Μάχης του Μαρτίνου, δηλώνει στους επάρχους Θηβών και Αταλάντης, ότι γεννήθηκε στο Μαρτίνο, ορισμένοι λένε ότι η βαθιά καταγωγή του ήταν από τα χωριά της Θήβας (Ακραίφνιο). Για την Μαρτιναίϊκη καταγωγή του μας βεβαιώνει και ο Τριαντάφυλλος Παπαναγιώτου στο βιβλίο του «Η Μάχη του Μαρτίνου 29-1-1829».

Ο μπάρμπα Γιάννης Ν. Μπάτσος (Κατσαρός) ετών 82 αφηγείται για τον Μαυροδήμο και λέει ότι ο γέρο-Νικολάκης ο Μπάτσος, ο πατέρας του, του είχε πεί ότι η μάνα του Μαυροδήμου ήταν από τους Μπατσαίους από το Μαρτίνο. Ο ίδιος ο μπάρμπα Γιάννης όπου δούλευε στην ΛΑΡΚΟ, οδηγούσαν το ίδιο φορτηγό το 2426 και εναλλάσσονταν με τον συνάδελφό του από το Ακραίφνιο, τον Νώντα Μαυροδήμο, ο οποίος αποκαλούσε τον μπάρμπα Γιάννη τον Μπάτσο ξάδερφό του, καθώς και ο αδερφός του Φίλιππος Μαυροδήμος και του έλεγαν ότι είμαστε σόι, από την γιαγιά την Μπάτσαινα, μάνα του Μαυροδήμου Στάμου.

Επίσης ο μπάρμπα Γιάννης ο Μπάτσος μας λέει ότι το σπίτι του Μαυροδήμου, ήταν μεταξύ Παληκάρα και Νάστου και επικοινωνούσε με ένα στενό δρομάκι. Εκεί γεννήθηκε ο Μαυροδήμος. Μετά τον σεισμό του 1894 όπου το Μαρτίνο ισοπεδώθηκε, ενώ μόνο 2 σπίτια μείναν όρθια, οι Μαυροδημαίοι που ήταν στο Μαρτίνο έφυγαν και αυτοί και πήγαν στο Ακραίφνιο. Έτσι το σπίτι των Μαυροδημαίων δεν οικοδομήθηκε ξανά, άλλαξε χέρια και έκτοτε χάνονται τα ίχνη του. Ο ίδιος ο Μαυροδήμος Στάμος ο ήρωας της Μάχης του Μαρτίνου, είχε μετακομίσει με την οικογένειά του μετά το 1829 για Λαμία, ενώ είχε ακολουθήσει τον στρατιωτικό βίο.

Το 1846 υπογράφει μαζί με τον Μαυροβουνιώτη το πιστοποιητικό του Δήμου Βόλη (Μαρτιναίος αγωνιστής).

Το 1865 και ο Μαυροδήμος και ο Μαυροβουνιώτης έχουν πεθάνει, εδώ χάνονται τα ίχνη του Μαυροδήμου Στάμου.

― Αν θες πασάμ’ να πας κατ’ το Ντερλή

πρέπει να καλορωτήσεις

είναι ο Μαυροδήμος στην γραμμή

με παλικάρια απ’ το Μαρτίνο.

πιάνει τα πλατάνια

και ρίχνει μπαχταριά

σκοτώνει πέντε μπουλουπασάδες

και αμέτρητα σκυλιά.

Μαρτίνο 31-7-2010

Ιωάννης Ν. Μπάτσος, ετών 82

 

Αλλά ας δούμε όχι μόνο ιστορικά αλλά και από μαρτυρίες γερόντων Μαρτιναίων που έζησαν πάνω από 100 χρόνια και αφηγούνται για τον Μαυροδήμο.

Ο πρώτος ο οποίος μου μίλησε για τον Μαυροδήμο και την Μάχη του Μαρτίνου ήταν ο Μπάρμπα Σπύρος ο Παπαϊωάννου, ο οποίος έζησε 102 χρόνια.

Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1970, είχα πάει με το άλογο του πατέρα μου για κυνήγι στο παρθένο τότε δάσος της πευκιάς. Ήταν η ώρα 2 μ.μ. μία ηλιόλουστη μέρα του Νοέμβρη, περνάω το μαντρί του Παναγιώτη του Κάζα και φθάνω στις Σπηλιές του Μαυρογένη, εκεί συνάντησα τον Μπάρμπα Σπύρο τον Παπαϊωάννου ενώ τον χαιρέτησα του είπα πέρασε τίποτα, εννοούσα τα αμέτρητα κοπάδια με τα άγρια περιστέρια και τις φάσες που έρχονταν το σούρουπο και κούρνιαζαν στο απέραντο δάσος της πευκιάς. Ο μπάρμπα Σπύρος παρόλο ότι ήταν τότε γύρω στα 85 ήταν ακόμη ακμαίος και έριχνε καλό ντουφέκι. Τελικά κάναμε καλό κυνήγι αυτή την ημέρα, ο ήλιος έδυσε και πήραμε τον δρόμο για το Μαρτίνο.

Ξέδεσα το άλογο και το έφερα μπροστά στον μπάρμπα Σπύρο και του πρότεινα να ανέβει ο σεβάσμιος υπερήλικας. Μου είπε: δεν μπορώ να ανέβω στο άλογο, πάρε όλα τα πράγματά μου και θα έρθω με τα πόδια. Τότε πράγματι φόρτωσα στο άλογο τα σακίδια με τα θηράματα τα δικά μου και τα δικά του, τα όπλα και τις ζώνες με τις σφαίρες.

Όμως δεν μου πήγαινε καλά. Εγώ να ήμουν έφιππος και ο μπάρμπα Σπύρος να έρχεται από πίσω με τα πόδια; Θα έρθω και εγώ με τα πόδια, του είπα, και βαδίζαμε πλάι-πλάι ενώ κρατούσα το καπίστρι του αλόγου που ακολουθούσε με τα πράγματα.

Από εκεί από τις σπηλιές του Μαυρογένη μέχρι το Μαρτίνο οι ερωτήσεις μου έπεφταν βροχή καθώς είχα δίπλα μου μια ζωντανή εγκυκλοπαίδεια. Το θέμα της συζήτησης ήταν η Μάχη του Μαρτίνου που θα αναφερθώ σε άλλο φύλλο της εφημερίδας. Και για τον Μαυροδήμο μού είπε ότι ήταν Μαρτιναίος και η γυναίκα του πατέρα του Μαυροδήμου ήταν από το σόι των Μπατσαίων και το πατρικό σπίτι τους ήταν κάπου στο τετράγωνο Τσούτουλα, Παληκάρα, Νάστου. Σε ερώτηση ποιός σκότωσε τον αρχηγό του Ιππικού των Τούρκων (Ν. Κασομούλης: «Εις εκ των πρωτίστων των Τούρκων σκοτώθηκε στην Μάχη του Μαρτίνου) πιθανόν ο δεύτερος στην ιεραρχία της τουρκικής στρατιάς Αλβανός Καρδιοφίλμπεης) ο μπάρμπα Σπύρος απαντάει: Ο Μαυροδήμος σκότωσε τον Αλβανό, μπροστά από τον Άι Ταξιάρχη στην κεντρική πλατεία του Μαρτίνου.

Ο Αλβανός ήταν σταμπαρισμένος, μού είπε, είχε κάνει πολλές ζημιές στον τόπο, σφαγές κτλ.

Ο Μαυροδήμος είχε 100 αρματωμένους Μαρτιναίους υπό τις διαταγές του (Εκατόνταρχος) και ήταν ταμπουρωμένος στα ανατολικά σπίτια της πλατείας, εκεί που σήμερα είναι τα σπίτια του Λέκα, του Καβάλα και του Θεοδώρου, σε ένα από αυτά.

Ο Μαυροβουνιώτης είχε ταμπουρωθεί στην πλατεία με τα πλατάνια (πλατεία 21ης Ιανουαρίου 1829 όπου σήμερα το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη) και είχε το γενικό πρόσταγμα.

Ο αρχηγός του τούρκικου ιππικού εισέρχεται στην πλατεία σε απόλυτη σιγή, μόνο οι οπλές των αλόγων ακούγονται, οι Τούρκοι νομίζουν ότι οι Μαρτιναίοι έχουν εγκαταλείψει το χωριό.

Ο Αλβανός Καρδιοφίλμπεης έφιππος στέκεται μπροστά από την εκκλησία των Ταξιαρχών με μέτωπο προς τα ανατολικά σπίτια ίσως κάτι να άκουσε ή να είδε και αναφωνεί: όσοι κρύβεστε στα σπίτια να παραδοθείτε γιατί θα σας κάψουμε ζωντανούς.

Ο Μαυροδήμος τον βρίζει στην γλώσσα του και ταυτοχρόνως του στέλνει ένα βόλι στο μεσόφρυδο και τον ρίχνει από το άλογο στο χώμα νεκρό.

Όλοι οι συγγραφείς θα γράψουν αργότερα ότι ανδραγάθησε ο Μαυροδήμος και παρασημοφορήθηκε αλλά δεν μας γράφουν γιατί.

Ο μπάρμπα Σπύρος λέει ότι ο Μαυροδήμος ήταν κλεφτόπουλο από τα εφηβικά του χρόνια και στο σημάδι πέρναγε το βόλι από δακτυλίδι στα 100 μέτρα. Αλλά και οι στίχοι του μπάρμπα Γιάννη του Μπάτσου μας λένε ότι ρίχνει μπαταριά και σκοτώνει 5 Μπουλουπασάδες και αμέτρητα σκυλιά (Τούρκους).

Η δεύτερη επιβεβαίωση έρχεται γύρω στο 1990 όταν με έναν από τους βασικότερους μετόχους της εταιρίας ΚΑΡΟΥΣΑΤΟΣ ΑΕΒΕ τον Ι. Καρουσάτο (Αμερικάνος) μεταβαίνουμε στο συγκρότημα του ΣΠ. ΔΑΡΑΜΑΡΑΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. στο Μπερμπάτι για μια αγοραπωλησία ενός κτήματος. Κατεβαίνουμε από το αμάξι και προχωράμε σε ένα πετρόκτιστο παλιό σπίτι λίγο προ του συγκροτήματος. Εκεί μας υποδέχονται ο Θανάσης ο Δαραμάρας, μακαρίτης σήμερα και οι γιοί του Γιώργος και Σπύρος και περνούμε μέσα στο σπίτι στο κέντρο του δωματίου ένα μεγάλο κρεβάτι, όπου στέκεται όρθιος από την μέση και επάνω ένας υπεραιωνόβιος γέροντας, μονόφθαλμος που σου προκαλεί δέος και σεβασμό. Είναι ο Γεώργιος Πύλιας, πεθερός του Θανάση Δαραμάρα και παππούς του Γιώργου και του Σπύρου, στο πρόσωπό του διαβάζεις τις κακουχίες που έχει περάσει. Σμύρνη, Εσκί Σεχίρ, Αφιόν Καραχισάρ, Σαγγάριος και γύρισε ζωντανός στο Μαρτίνο και περνά σήμερα τα τελευταία χρόνια της ζωής στην πατρογονική εστία, εκεί όπου έζησε από μικρό παιδί.

Ο Ι. Καρουσάτος τον κοιτάζει, άφωνος, μετά γυρίζει προς το μέρος μου και με ρωτάει, πού έχασε το μάτι του ο παππούς; Και του απαντώ στο Εσκί Σεχίρ. Αυτός συγκινημένος γονατίζει και του φιλάει το χέρι.

Εκτός από την Μ. Ασία, βρίσκω την ευκαιρία να τον ρωτήσω για τη Μάχη του Μαρτίνου και τον Μαυροδήμο. Είναι όλα αλήθεια παιδί μου, μού είπε και μου επιβεβαίωσε όσα μου είχαν πει ο μπάρμπα Σπύρος ο Παπαϊωάννου και ο μπάρμπα Γιάννης ο Μπάτσος σήμερα, καθώς και άλλοι γέροντες Μαρτιναίοι.

Τελειώνοντας με τον παππού τον Γιώργο Πύλια τον ευχαρίστησα, του φίλησα το χέρι και του ευχήθηκα να τα εκατοστήσει και πράγματι ο παππούς έζησε 104 χρόνια παρά τις κακουχίες και τις στερήσεις στο Μικρασιατικό Μέτωπο και τον σοβαρό τραυματισμό του.

Όλα αυτά ειπώθηκαν για τον Μαυροδήμο Στάμο. Οι Μαρτιναίοι για να τον τιμήσουν έχουν δώσει το όνομά του (οδός Μαυροδήμου) στον αιματοβαμένο δρόμο της Μάχης του Μαρτίνου και σήμερα πλακόστρωτο δρόμο που ενώνει την πλατεία Ταξιαρχών με την πλατεία 29ης Ιανουαρίου 1829 όπου και το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη με τα πλατάνια.

Απομένει μία τιμή για τον Μαυροβουνιώτη που δεν έχει εκπληρωθεί ακόμη...

 

Πηγές - Αφηγήσεις:

Μπάτσος Ιωάννης - Μαρτίνο

Παπαϊωάννου Σπύρος - Μαρτίνο

Πύλιας Γεώργιος - Μαρτίνο

Μαυροδήμος Μιχάλης – Ακραίφνιο