Xyllela fastidiosa, Εφιάλτης για τους ελαιώνες και την οικονομία μας…

Κατηγορία: Φύλλο 45

Δημήτριος Δήμου

Γεωπόνος MSc, Δ/ντής Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής Π.Ε Αργολίδας

Αρχική εμφάνιση του βακτηρίου

Το φυτοπαθογόνο βακτήριοXyllelafastidiosa ήταν γνωστό από τις μεγάλες ζημιές που προκαλεί στα αμπέλια (Ασθένεια του Pierce) στην βόρεια Αμερική (ΗΠΑ) και στα πυρηνόκαρπα αρχικά, στη νότια Αμερική (Αργεντινή-1935) και στη συνέχεια στη Βραζιλία, στα εσπεριδοειδή (1990) και στις φυτείες με καφέ (1995&1998).

Το βακτήριο στον ιταλικό νότο

Όμως, το 2013 η ανακοίνωση από ιταλούς επιστήμονες ότι το βακτήριο εντοπίστηκε να προκαλεί απίστευτες ζημιές σε ελαιώνες στην περιφέρεια Απουλία, της νότιας Ιταλίας, στην κυριολεξία προξένησε σεισμό. Έτσι, ακούσαμε τα νέα ονόματα CοDiRo (ComplesodelDisseccamentoRapidodell’ Olivo στα ιταλικά αλλά και OliveQuickDeclineSyndrome στα αγγλικά, δηλαδή «Σύνδρομο της γρήγορης ξήρανσης της ελιάς».

«H εδραίωση του και εξάπλωσή του στην Ευρώπη είναι πολύ πιθανή» προειδοποίησε τον Ιανουάριο του 2015, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων, κάνοντας λόγο για μείζονες επιπτώσεις αν ο παθογόνος μικροοργανισμός εξαπλωθεί και σε άλλες χώρες της Ε.Ε.

Πάντως, οι πρώτες εικόνες που αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο ήταν απίστευτες για το μέγεθος και την έκταση της ζημιάς. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι περίπου 1,1 εκατομμύρια ελαιόδενδρα, δηλαδή το 10% του συνόλου της μολυσμένης περιοχής, στην Απουλία, εκτιμάται ότι έχουν μολυνθεί και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέστησε την προληπτική εκρίζωσή τους.

Στη συνέχεια, η ανακοίνωση για τη διοργάνωση του 1^ου Παγκόσμιου Συνεδρίου στην Καλλίπολη της Απουλίας, ήταν το ερέθισμα να μεταβούμε στην Ιταλία να το παρακολουθήσουμε. Έτσι, μας δόθηκε η δυνατότητα να ακούσουμε από πρώτο χέρι, το πώς εντοπίστηκε η ασθένεια στους ελαιώνες του ιταλικού νότου. Συγκεκριμένα η ασθένεια οφειλόταν στο παραπάνω παθογόνο βακτήριο ενώ ειδικοί επιστήμονες από τις ΗΠΑ και τη Βραζιλία ανέπτυξαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα αμπέλια και τα εσπεριδοειδή στην αμερικάνικη ήπειρο. Όμως, σε καμία περίπτωση οι προκαλούμενες ζημιές στις καλλιέργειες αυτές, δεν έχουν το μέγεθος των ζημιών που αντικρίσαμε στους ελαιώνες στην περιοχή πέριξ της Καλλίπολης, στην περιφέρεια της Απουλίας.

 Ελαιόδενδρα «χτυπημένα» από το βακτήριο

(φωτο Δ.Δήμου)

Συγκεκριμένα, ελαιόδενδρα ανεξαρτήτου ηλικίας είτε είχαν καταρρεύσει είτε κατέρρεαν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι εικόνες των δένδρων είναι αρχικά με τη μορφή σποραδικών ξηράνσεων στα φύλλα, στους κλάδους, στη συνέχεια στους βραχίονες ενώ όταν αυτή απλώνεται σε όλη την κόμη τα δένδρα φαίνονται σαν να «έχουν πάρει φωτιά». Με την ταχύτητα που απλώνεται η ασθένεια μέσα σε ένα χρόνο η εικόνα των κτημάτων αλλά και του τοπίου, αλλάζει δραματικά. Στον πανικό που όπως είναι φυσικό δημιουργήθηκε, οι παραγωγοί προχώρησαν σε δραστικά κλαδέματα ελπίζοντας στην αναβλάστηση των δένδρων ή έστω των παραφυάδων, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις καταστροφής των δένδρων από φωτιά. Για το λόγο αυτό ψέκαζαν τις παραφυάδες με χαλκούχα σκευάσματα. Όμως, μετά από ελέγχους που έγιναν διαπιστώθηκε ότι και οι παραφυάδες ήσαν μολυσμένες δηλαδή «φιλοξενούσαν» το βακτήριο.

Σχεδόν όλες οι ποικιλίες στις περιοχές αυτές βρέθηκαν να προσβάλλονται. Μόνο η ντόπια ποικιλία Leccino, ενώ προσβάλλεται παρουσιάζει συμπτώματα σε μικρότερη έκταση. Ωστόσο το θέμα αυτό χρειάζεται περισσότερη έρευνα. Ακόμη, δραστικά μέτρα λήφθηκαν στις εστίες που διαπιστώθηκαν εκτός της επαρχίας του lecce (π.χ στο Δήμο Oria, στην επαρχία του Bridisi) όπου εφαρμόστηκαν πολύ αυστηρά μέτρα εκρίζωσης, που περιελάμβαναν την κοπή όλων των φυτών-ξενιστών (11φυτικά είδη και 2 φυτικά γένη) ανεξάρτητα από την κατάσταση της υγείας τους, σε ακτίνα 100 μέτρων γύρω από τα μολυσμένα φυτά.

Οι αντιδράσεις στην Ιταλία

Ανατρέχοντας σε όσα μεσολάβησαν μέχρι σήμερα θα παρατηρήσουμε, να γίνονται σπασμωδικές κινήσεις από την ιταλική πλευρά, σε σημείο μάλιστα αυτή να δέχεται αυστηρές επιπλήξεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για ολιγωρία. Παράλληλα προσφυγές στην ιταλική δικαιοσύνη από παραγωγούς και οικολογικές οργανώσεις, είχαν ως αποτέλεσμα την επέμβαση της εισαγγελικής αρχής του Lecce, η οποία στο σκεπτικό της αναφέρει ότι, οι επιστημονικές εξηγήσεις που δόθηκαν κρίνονται ως ανεπαρκείς. Η απόφαση αυτή ανακοινώθηκε την Παρασκευή, 18 Δεκεμβρίου 2015. Αυτή κρίνεται ότι μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις σε γειτονικές ελαιοπαραγωγικές χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία καθώς η εξάπλωση της ασθένειας εκτιμάται ότι είναι «πολύ πιθανή».

Το αποτέλεσμα της απόφασης αυτής ήταν να σταματήσουν οι οργανωμένες έστω και καθυστερημένα, επεμβάσεις που έγιναν και αφορούσαν την κοπή και εκρίζωση των προσβεβλημένων δένδρων. Σημειώνουμε ότι, οι επεμβάσεις ήταν επεισοδιακές, αφού γίνονταν κάτω από τις διαμαρτυρίες αγροτών, οικολόγων και διάφορων άλλων παραγόντων που δεν έχουν πειστεί για την αποτελεσματικότητα των δραστικών μέτρων επέμβασης, όπως είναι η κοπή και η εκρίζωση των προσβεβλημένων ελαιόδενδρων (Εικ. 2 )

Εικ. 2 : Λήψη μέτρων με την παρουσία αστυνομικών αρχών

Η εξέλιξη της ασθένειας

Μέχρι σήμερα η ασθένεια από την αρχική εστία στην περιοχή της Καλλίπολης έχει απλωθεί μέχρι την περιοχή του Lecce ενώ έχει δημιουργήσει μια νέα εστία στην περιοχή Oria.. Τα αρχικά μέρα που λήφθηκαν με οργανωμένους ψεκασμούς σε μια ζώνη πλάτους 5 χλμ που πίστευαν ότι θα αναχαίτιζε την ασθένεια, στην πράξη δεν απέδωσαν.

Η επιστημονική άποψη

Παράλληλα εννέα επιστήμονες- ερευνητές που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό «στάλθηκαν στη σέντρα», αφού οι εξηγήσεις τους δεν θεωρήθηκαν επαρκείς, ότι δηλαδή μολυσμένα φυτά πικροδάφνης που εισήχθησαν στην Ιταλία από την Κόστα Ρίκα (Τρίτη χώρα) μετέφεραν το παθογόνο βακτήριο. Πάντως η αναφερόμενη άποψη ότι δηλαδή το βακτήριο ξέφυγε από εργαστηριακά πειράματα που έγιναν σε επιστημονικά ιδρύματα της περιοχής, κρίνονται ως αστήρικτες από την επιστημονική πλευρά, αφού το είδος που χρησιμοποιήθηκε, ήταν διαφορετικό από το είδος Xyllelafastidiosasubspauca που βρέθηκε να προξενεί τις τεράστιες ζημιές σους ελαιώνες της νότιας Ιταλίας. που εργάζονταν για την αναχαίτιση του επικίνδυνου βακτηρίου. Το σκεπτικό της απόφασης είναι ότι δεν υπάρχουν επαρκείς επιστημονικές αποδείξεις που να δικαιολογούν την κινητοποίηση. «Είμαστε σοκαρισμένοι» σχολίασε για την απόφαση της εισαγγελείας ο DonataoBosia επικεφαλής του παραρτήματος του Ινστιτούτου Βιώσιμης Φυτοπροστασίας στο Μπάρι, ένας από τους εννέα επιστήμονες που κατηγορούνται για «διασπορά του παθογόνου παράγοντα από αμέλεια», καθώς και για «παρουσίαση ψευδών εγγράφων, μόλυνση του περιβάλλοντος και καταστροφή φυσικού κάλλους».

Τρόποι μετάδοσης

Η ασθένεια μεταδίδεται με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό (δενδρύλλια, εμβόλια) αλλά κυρίως με έντομα- φορείς που λέγονται τζιτζικάκια και ανήκουν στις οικογένειες Cercopidae και Cicadelidae. Αυτά απομυζούν το χυμό και μαζί και το βακτήριο που υπάρχει στα αγγεία του ξύλου, τα οποία μεταφέρουν νερό από τις ρίζες στα φύλλα. Στη συνέχεια αυτό μεταφέρεται με νέες νύξεις των μικροσκοπικών εντόμων σε άλλα φυτά. Έτσι εγκαθίσταται και διασπείρεται στα αγγεία του ξύλου, τα οποία αποφράσσει, απονεκρώνοντας σταδιακά τα φυτά. Το αποτέλεσμα είναι να μειώνεται σταδιακά και στο τέλος ολοκληρωτικά, η τροφοδοσία με νερό και με θρεπτικά συστατικά που συντίθεται στα φύλλα των φυτών, τα οποία στη συνέχεια καταρρέουν.

Τα μικροσκοπικά αυτά έντομα έχουν έντονη παρουσία στους ελαιώνες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου «κατασκευάζουν» τις χαρακτηριστικές τους αποικίες στους βραχίονες των δένδρων, με πηλό. Στην αμερικάνικη ήπειρο περίπου 30 έντομα της κατηγορίας αυτής μεταδίδουν το βακτήριο. Στην Ιταλία βρέθηκε να το μεταφέρει το είδος Philaenousspumarius, το οποίο έχει βρεθεί από παλιότερες μελέτες να υπάρχει και στη χώρα μας.

Πάντως, ένας λόγος της εκρηκτικής ανάπτυξης της ασθένειας, οφείλεται και στο γεγονός ότι πολλές εκτάσεις στις περιοχές που απλώθηκε το βακτήριο, έχουν ενταχτεί στο πρόγραμμα της βιολογικής καλλιέργειας γεγονός που δεν επέτρεπε την εκτέλεση των αναγκαίων σε αυτές τις περιπτώσεις ψεκασμών, με εντομοκτόνα. Σε διαφορετική περίπτωση θα χανόταν η ανάλογη επιδότηση του προγράμματος. Το αποτέλεσμα ήταν στην πράξη να χαθούν τα δένδρα… Από την επιστημονική πλευρά η ερμηνεία που δόθηκε ήταν ότι το βακτήριο μεταφέρθηκε ως «λαθρεπιβάτης» από την αμερικάνικη ήπειρο, με μολυσμένα φυτά πικροδάφνης από την Κόστα Ρίκα.

Φυτά ξενιστές

Σημειώνουμε το εντυπωσιακό γεγονός ότι, το βακτήριο έχει ένα τεράστιο αριθμό φυτών ξενιστών, δηλαδή φυτών που το «φιλοξενούν» και «το μεταφέρουν». Τα φυτά αυτά φτάνουν στον εκπληκτικό αριθμό τριακόσια (300) !!! Στα φυτά αυτά ανήκουν καλλιεργούμενα είδη όπως είναι η αμυγδαλιά, η κερασιά, η δαμασκηνιά, το αμπέλι, τα εσπεριδοειδή καθώς επίσης και καλλωπιστικά όπως είναι εκτός από την πικροδάφνη που αναφέρθηκε καθώς επίσης και σε πολλά άλλα που τα περισσότερα υπάρχουν και στον ελληνικό χώρο. Τέτοια είναι το σπάρτο, η μιμόζα, η βελανιδιά, η βίνκα, το καλλωπιστικό πολύγαλα (Polygalamyrtifolia).

Στην Ιταλία μέχρι τώρα έχει βρεθεί να φιλοξενούν το βακτήριο περίπου 15 καλλωπιστικά φυτά, ενώ με νεώτερες έρευνες συνεχώς προστίθενται νέα φυτά-ξενιστές.

Η παρουσία του βακτηρίου στη Γαλλία

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για το καλλωπιστικό φυτό πολύγαλα (Polygalamytrifolia) αφού σε αυτό εντοπίστηκε το βακτήριο, αρχικά σε πολλές περιοχές της Κορσική και στη συνέχεια σε περιοχές της νότιας Γαλλίας (Άλπεις & Κυανή ακτή).

Ύστερα από έρευνες που έγιναν από τη γαλλική επιστημονική πλευρά, το είδος που απομονώθηκε ήταν διαφορετικό από το ιταλικό. Συγκεκριμένα πρόκειται για το είδος Xyllelafastidiosasubspmaximum,ενώ το ιταλικό ανήκει στο είδοςXyllelafastidiosasubsppauca.

Το βακτήριο και οι συνεργάτες…

Ωστόσο είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι στην αμερικάνικη ήπειρο το βακτήριο δεν έχει πάρει την επιδημική μορφή που έχει στην Ιταλία. Ίσως, αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι μαζί με το βακτήριο έχουν απομονωθεί και άλλοι παθογόνοι οργανισμοί όπως είναι ο μύκητας Phαeοcremoniumsp πουσυμμετέχει στον σύμπλοκο της ίσκας καθώς και το έντομο Zevzerapyrina που προκαλεί στοές στον κορμό κυρίως των δένδρων αλλά και στους βραχίονες

Ελεύθερη η Ιταλία από την Xyllela!!!

Πάντως έκπληξη προκαλεί το άρθρο που διαβάσαμε στην ιστοσελίδα του Olivenews.gr : «Ελεύθερη η Ιταλία από την Xyllela»!!!

Στο άρθρο αυτό αναφέρεται ότι σύμφωνα με ανακοίνωση του ιταλικού Υπουργείου Γεωργίας η Διάσκεψη Κράτους-Περιφερειών ενέκρινε την Υπουργική Απόφαση να οριστεί στο σύνολο σχεδόν της Ιταλίας ελεύθερη από το βακτήριο Xyllelafastidiosa, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής της Απουλίας, με εξαίρεση των οριοθετημένων και προς επιτήρηση ζωνών που καθορίζονται σύμφωνα με την απόφαση 2015/.789 της Ε.Ε. Η απόφαση αυτή εκδόθηκε βάσει περισσότερων από 17.186 επιθεωρήσεων και 13.766 εργαστηριακών αναλύσεων που έχουν διεξαχθεί στις ιταλικές περιφέρειες μέσα στο 2015, με εξαίρεση αυτές που είχαν διεξαχθεί στην Απουλία.

Τέτοιες ανακοινώσεις τις «διαβάζουμε» καταλαβαίνοντας ότι τα τεράστια ιταλικά φυτώρια πρέπει να διαθέσουν την παραγωγή τους …Βέβαια εξαρτάται κατά πόσο οι τελικοί αποδέκτες, που μπορεί να είναι και ελληνικά φυτώρια ή ελληνικές εμπορικές επιχειρήσεις ή ακόμη και μεμονωμένοι έλληνες αγοραστές, προβούν σε μια τέτοια κίνηση, δηλαδή στην αγορά δενδρυλλίων ελιάς διάφορων ποικιλιών καθώς επίσης και καλλωπιστικών φυτών-ξενιστών του βακτηρίου, από τα φυτώρια αυτά, με όλο το ρίσκο που μπορεί να έχει η ενέργεια αυτή.

Το παγκόσμιο εμπόριο και η θεοποίησή του

Ωστόσο, η όλη κατάσταση, είναι αποτέλεσμα της θεοποίησης του παγκόσμιου εμπορίου που δεν μπορεί «να το αγγίξουμε». Έτσι, τεράστιες ποσότητες προϊόντων, αγαθών και φυτών διακινούνται εύκολα από τη μια χώρα στην άλλη. Ακόμη, η συγκέντρωση του εμπορίου στις μεγάλες ευρωπαϊκές αγορές διακίνησης (Ολλανδία, Γερμανία), η μη ύπαρξη συνόρων για τις χώρες της Ε.Ε και στη συνέχεια οι «βαπτίσεις» που γίνονται στις αγορές αυτές, έχουν ως αποτέλεσμα τη μεταφορά από τρίτες χώρες και στη συνέχεια τη διακίνηση στις χώρες της Ε.Ε διάφορων εξωτικών προϊόντων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στη συνέχεια, τη μεταφορά «σκληρών» παθογόνων που βρίσκουν παρθένο έδαφος για να αναπτυχθούν με αποτέλεσμα την εκρηκτική ανάπτυξή τους…

Η θεοποίηση λοιπόν του παγκόσμιου εμπορίου έχει και τις επιπτώσεις της… Για παράδειγμα αναφέρουμε ότι διακοσμητικά καφέ (!!!) από την Κόστα Ρίκα και την Ονδούρα εντοπίστηκαν να είναι μολυσμένα από το βακτήριο XyllelaFastidiosa στη Γερμανία, στην Ουγγαρία, στην Ιταλία και στην Ολλανδία. Ωστόσο μόλις πριν λίγους μήνες διακοσμητικά φυτά καφέ από την Τανζανία (!!!) διακίνησε και στη χώρα μας μεγάλη αλυσίδα Σούπερ Μάρκετ, αφού στη χώρα αυτή δεν έχει εντοπιστεί το βακτήριο… Ένα ακόμη παράδειγμα είναι, η απάντηση που δόθηκε στο ερώτημα που έθεσα σε ιταλίδα συνάδελφο: « Μα καλά τα τεράστια ιταλικά φυτώρια έχουν ανάγκη από πικροδάφνες από την Κόστα Ρίκα:», για να πάρω την απάντηση «Δεν κατάλαβες καλά, το 2012 σε επίπεδο Ε.Ε εισήχθησαν από την Κόστα Ρίκα 40.000.000 καλλωπιστικά φυτά!!!… »

Μέτρα που πρέπει να ληφθούν

Με αυτή την κατάσταση και όπως αυτή έχει διαμορφωθεί το σίγουρο είναι ότι πρέπει να ληφθούν άμεσα δραστικά μέτρα όπως είναι τα παρακάτω:

1. Να σταματήσει η διακίνηση από τα διάφορα φυτώρια της χώρας, τόσο καλλωπιστικών φυτών που είναι πιθανοί φορείς της ασθένειας όσο και δενδρυλλίων ή εμβολίων ελιάς από τις μολυσμένες περιοχές της Ιταλίας. Σημειώνουμε ότι γίνεται διακίνηση δενδρυλλίων ελιάς από ιταλικά φυτώρια και διάφορων ελληνικών ποικιλιών. Έτσι, τα φυτώρια των περιοχών που έχουν το πρόβλημα, το σίγουρο είναι να θέλουν να «σπρώξουν» την παραγωγή τους έστω και με μειωμένες τιμές. Στο σημείο αυτό αφηνόμαστε στην φιλοπατρία των διάφορων φυτωριούχων διακινητών, εμπόρων. Πάντως «το έργο το έχουμε ξαναδεί…» πριν λίγα χρόνια με την περίπτωση του ξεσπάσματος της Τριστέτσας, της καταστρεπτικής ασθένειας που προσβάλλει τα εσπεριδοειδή. Η ασθένεια αυτή προκαλείται από τον ιό της Τριστέτσας των εσπεριδοειδών (CitrusTristezavirus) και όταν εντοπίστηκε σε φυτείες με εσπεριδοειδή της νότιας Ιταλίας, βρέθηκαν να έχουν διακινηθεί από έμπορο, 5 Container με δενδρύλλια εσπεριδοειδών, από φυτώρια των περιοχών αυτών αρχικά στην Κορινθία τα οποία στη συνέχεια χάθηκαν στην υπόλοιπη ελληνική επικράτεια. Από αυτά στην Αργολίδα βρέθηκαν περίπου 1000 δενδρύλλια εσπεριδοειδών διάφορων ποικιλιών τα οποία συνοδεύονταν με Φυτοϋγειονομικό Διαβατήριο, αλλά το σίγουρο είναι ότι, δεν ήσαν μόνο αυτά.
2. Οι ταξιδιώτες να προσέχουν και να μη μεταφέρουν τόσο εμβόλια ή δενδρύλλια ελιάς όσο και καλλωπιστικά φυτά, στις αποσκευές τους ή στα οχήματά τους από τις περιοχές αυτές τις νότιας Ιταλίας.
3. Να εντατικοποιηθούν οι έλεγχοι στους ελαιώνες της χώρας, στις φυτωριακές επιχειρήσεις και στα Κέντρα κήπου, μέσω του Προγράμματος των Επισκοπήσεων, που υλοποιείται από το Υπ.Α.Α.Τ, τα τελευταία χρόνια.
4. Να βρεθεί τρόπος γίνονται έλεγχοι, σε μεταφερόμενο φυτικό υλικό από την Ιταλία, στα σημεία εισόδου, όπως είναι τα λιμάνια της Πάτρας και της Ηγουμενίτσας. Σημειώνουμε ότι με την τελωνιακή ενοποίηση των χωρών της Ε.Ε, δεν γίνονται οι έλεγχοι, που γίνονταν στα τελωνεία, αφού πια δεν υπάρχουν και «είμαστε ένας μαχαλάς…»
5. Να στελεχωθούν έστω και με εποχιακό προσωπικό οι υπηρεσίες (ΔΑΟΚ, Τοπικά Κέντρα Αγροτικής Ανάπτυξης (πρώην ΚΕΠΠΥΕΛ), Περιφερειακά Κέντρα Προστασίας Φυτών & Ποιοτικού Ελέγχου, που ασχολούνται με την υλοποίηση του Προγράμματος αυτού, το οποίο έχει εξελιχθεί χρόνο με το χρόνο, να παρουσιάζει τεράστιο φόρτο εργασιών και το υπάρχον ειδικευμένο προσωπικό δεν επαρκεί.

Ακόμη, να σημειώσουμε ότι από την πλευρά του Υπ.Α.Α.Τ έχει ζητηθεί η χρηματοδότηση από την Ε.Ε του Προγράμματος των Επισκοπήσεων, για το 2016.